Artur Hamryszczak

Hubert Mącik

 

PL: Kościoły i zabudowania parafialne w Konopnicy w XVII-XX wieku

EN: Churches and parish buildings in Konopnica from the seventeenth to the twentieth century

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 112 (2019)

Strony / pages: 167-198

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2019.112.09

 

 

Streszczenie:

Parafia w Konopnicy w ziemi lubelskiej i archidiakonacie lubelskim datuje się na XIV wiek. Obejmowała trzy wsie położone koło siebie: Konopnicę, Radawiec i Uniszowice. Pod koniec XVIII wieku parafia liczyła już sześć wsi, obok wyżej wspomnianych miejscowości, także Radawczyk, Motycz i Sporniak. Zmiana granic parafii dokonała się dopiero w okresie międzywojennym, kiedy powstała parafia w Motyczu.

Uposażanie kościoła zostało nadane przez magistrat miasta Lublina w 1428 r. Najstarszy kościół drewniany pw. św. Katarzyny został zastąpiony po 1650 r. murowanym, konsekrowanym w 1667 r., zbudowanym na cyplu wysuniętym w dolinę rzeczki. Kościół nosił wówczas wezwanie, oprócz dotychczasowego św. Katarzyny, również Wniebowzięcia NMP.

Następcą tej świątyni jest wzniesiony w latach 1904-1906 kościół neogotycki, według projektu Władysława Siennickiego, który funkcjonuje do dziś dnia i został wybudowany w innym miejscu niż poprzednia świątynia. Decyzja o jego wzniesieniu wynikała z rosnącej liczby mieszkańców parafii, złym stanem technicznym dotychczasowego kościoła oraz wytyczeniem szosy kraśnickiej, która stała się głównym traktem prowadzącym z Lublina do Kraśnika. Po wzniesieniu nowego kościoła, budynek starej świątyni z XVII wieku popadł w zapomnienie i w latach międzywojennych uległ rozbiórce.

W kościele w Konopnicy znajdowała się gotycka figura Piety, która aktualnie jest przechowywana w Muzeum Narodowym w Poznaniu. Rzeźba uchodziła za słynącą łaskami i cieszyła się lokalnym kultem. Umieszczona była w głównym ołtarzu. Corocznie w święto Siedmiu Boleści Maryi, w piątek przed Niedzielą Palmową odprawiano mszę św. odpustową z wystawieniem Najświętszego Sakramentu.

Szczegółowe opisy parafii i kościoła parafialnego w Konopnicy pochodzą z wizytacji kanonicznych, w których na przestrzeni lat zapisywano stan zabudowań kościelnych. Do zabudowań parafialnych oprócz kościoła należała plebania, mieszkania sług kościelnych, szpital  oraz budynki gospodarcze (m.in. wozownia, stajnia, chlew, spichlerz, browar). Nowy cmentarz parafialny, który zastąpił przykościelny, powstał w początkach XIX wieku i aktualnie wpisany jest w rejestr zabytków.

 

 

Słowa kluczowe:

Konopnica; Pieta; parafia w Konopnicy; archidiakonat lubelski; Władysław Sienicki

 

Summary

The parish of Konopnica in the Lublin district and the archdeaconry of Lublin dates back to the fourteenth century. It encompassed three villages located next to each other: Konopnica, Radawiec and Uniszowice. At the end of the eighteenth century the parish already had six villages, apart from the above-mentioned ones, Radawczyk, Motycz and Sporniak. It was not until the interwar period that the parish borders were changed; the parish of Motycz was established at the time.

The church was endowed by the authorities of the city of Lublin in 1428. The oldest wooden St Catherine’s church was replaced with a stone church, built on a headland protruding into the river valley and consecrated in 1667. At that time the church was dedicated to the Assumption of the Blessed Virgin Mary, as well as St Catherine.

The neo-Gothic church, designed by Władysław Siennicki and erected in 1904-1906, took the place of the one from the seventeenth century (it was, however, built on a different site from the previous one). The church serves its functions to this day. The decision to build a new church was prompted by an increasing number of parish inhabitants, the poor technical condition of the existing church, and the project of the Kraśnik road, which became the main road from Lublin to Kraśnik. After the new church had been built, the old church of the seventeenth century fell into oblivion and was demolished in the interwar years.

The Konopnica church boasted a sculpture of a Gothic Pietà, which is currently held at the National Museum in Poznań. The sculpture, placed in the high altar, was considered to be miraculous and was worshipped by the local population. Every year on the feast of the Seven Sorrows of Mary (the Friday before Palm Sunday), the Blessed Sacrament was exposed following the celebration of holy mass, during which the faithful were granted an indulgence.

The condition of the parish and the church in Konopnica was described in detail in canonical visitation records. In addition to the church, the parish possessed a presbytery, flats for church servants, a hospital, and outbuildings, such as a coach house, a stable, a pigsty, a granary, and a brewery. The new parish cemetery, which replaced the cemetery located near the church, was opened in the early nineteenth century and is currently in the national register of historic monuments.

 

Key words

Konopnica; Pietà; the parish of Konopnica; the archdeaconry of Lublin; Władysław Sienicki

 

Bibliografia / References

Źródła archiwalne

Archiwum Archidiecezjalne Lubelskie

Konsystorz Generalny Lubelski

sygn. Rep. 60A 99, Liber visitationum in Archidiaconatu Lublinensi trium decanatuum videlicet Casimiriensis, Parczoviensis, Chodeliensis [1675].

sygn. Rep. 60A 101, Liber visitationis quatuor decanatuum: Chodelienses, Casimiriensis, Parczoviensis, Solecenzis et aliorum in Archidiaconatu Zavichostiensis [1738-1739].

sygn. A 97, Visitatio ecclesiarum in Archidiaconatu Lublinensi [1644, 1650].

sygn. A 101, Acta visitationis decanatuum: Casimiriensis, Parczoviensis, Chodeliensis et Solecensis archidiaconatus Lublinensis et aliarum in archidiaconatu Zavichostensi ex annis 1736-1739.

sygn. Rep. 60A 103, Status ecclesiarum decanatus Parczoviensis et Chodoliensis anno Domini millesimo septingentesimo quadragesiom octavo [1748].

sygn. Rep. 60 A 105, Akta wizyty generalney w trzech dekanatach: chodelskim, urzędowskim y kazimirskim z woli y rozkazu Jaśnie Oświeceonego Imci x. Kajetana Ignacego Sołtyka, biskupa krakowskiego, xiążęcia siewierskiego przez x. Franciszka Dunina Kozickiego, kollegiaty pileckiey dziekana od dnia 15 maja w Roku 1781 poczętej, a w roku 1782 dniach ostatnich miesiąca stycznia odprawioney i dokończoney spisane.

sygn. Rep. 60A 182, Actus visitationis generalis decanatus Lublinensis [1800].

sygn. Rep. 60B IVb 84, Fundusze, Budowle, Cmentarze kościoła parafialnego w Konopnicy [1817-1938].

sygn Rep. 60B IVb 85. Akta kościoła parafialnego Konopnica [1882-1896].

 

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie,

sygn. AVCap. 65, Compendium actorum visitationis ecclesiarum decanatus Chodeliensis et Parczoviensis, ad archidiaconatum Lublinensem pertinentium, per R.D. Petrum Skidziński, archidiaconum Zawichostensem factae et modo, quo sequitur, conscriptae anno 1611, in Octobre.

sygn. AV 6, Acta visitationis interioris archidiaconatus Lublinensis, cuius possessorem tangit ius visitandi in decanatibus: Lucoviensi, Parczoviensi, Chodeliensi, Kazimiriensi et Solecensi, in anno Domini 1617, diebus Iunii et Iulii, opera commissaria R.D. Iacobi Piaseczki, decani Kielcensis, canonici Posnaniensis confecta, k. 30-62.

sygn. AV 9, Liber visitationis externae ecclesiarum in decanatu Chodeliensi, per me, Petrum Dobielowicz, decanum Chodeliensem, parochum Opoliensem, commissarium ab R.D. Andrea Trzebicki, episcopo Cracoviensi, duce Severiae, datum et deputatum, conscriptus A.D. 1675.

sygn. AV 20, Acta visitationis ecclesiarum archidiaconatus Lublinensis (decanatus: Lucoviensis, Parczoviensis, Casimiriensis, Chodeliensis, civitas Lublinum, decanatus Solecensis) dioecesis Cracoviensis, ex commissione R.D. Constantini Feliciani Szaniawski, episcopi Cracoviensis, ducis Severiae, per R.D. Ioannem Felicem Szaniawski, episcopum Capsensem, suffraganeum, archidiaconum et officialem generalem Leopoliensem, expedita et connotata anno 1721.

 

Archiwum Państwowe w Lublinie

Komisja Województwa Lubelskiego i Rząd Gubernialny Lubelski, sygn. 594 I 595.

Akta Gminy w Konopnicy (z siedzibą w Lublinie), sygn. 295.

 

Źródła drukowane

Długosz J., Liber beneficiorum dioecesis cracoviensis nunc primum e codice autographo editus, t. 2, wyd. A. Przedziecki, Kraków 1864.

 

Opracowania

Chachaj J., Rozwój struktur parafialnych na obszarze Lublina do połowy lat 70. XX wieku, w: Lublin. Historia dzielnic w 700. rocznicę lokacji miasta, red. J. Chachaj, H. Mącik, D. Szulc, Lublin 2017, s. 7-22.

Dzieje Lubelszczyzny, t. 3: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, opr. S. Kuraś, Warszawa 1983.

Hamryszczak A., Mącik H., Parafia i kościół w Zemborzycach w XVIII-XIX wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 106 (2016) s. 55-74.

Hamryszczak A., Mącik H., Parafia i kościoły w Abramowicach w XVII-XIX wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 107 (2017) s. 145-166.

Kumor B., „Spis ludności diecezji krakowskiej prymasa M.J. Poniatowskiego z 1787 r.”, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 35 (1977) s. 255-283.

Kołacz-Chmiel M., Elity chłopskie w Polsce w XV-XVI wieku (Rodziny Bąków-Tomczyków i Zegadłów w podlubelskiej wsi Konopnica), „Średniowiecze Polskie i Powszechne”, 7 (2011) s. 186-204.

Księga sądowa podlubelskiej wsi Konopnicy 1521-1555, opr. G. Jawor, M. Kołacz-Chmiel, Lublin 2009.

Mazurczak U., Greckie i łacińskie warianty Piety. Pieta z Konopnicy w Muzeum Narodowym w Poznaniu, w: Lublin w kulturze, kultura w Lublinie. Dziedzictwo kulturowe miasta od średniowiecza do współczesności, red. P. Dymmel, R. Jop, Lublin 2019, s. 242-256.

Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980.

Nadolski B., Orientacja (Conversi ad Dominum), w: Leksykon liturgii, red. B. Nadolski, Poznań 2006, s. 1132.

Rachwał P., Spis ludności parafii Konopnica z 1760 roku, „Przeszłość Demograficzna Polski”, 38 (2016) nr 2, s. 117-133.

Rola A., Historia podlubelskiej wsi Konopnica do połowy XVI wieku, „Rocznik Lubelski”, 39 (2013) s. 9-19.

Słowik K., Konopnica, woj. lubelskie. Studium historyczno-ruralistyczne, Lublin 1991, mps, Archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony zabytków w Lublinie, sygn. 2130.

Sochacka A., Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu, Lublin 1987.

Szczepaniak J., Spis prepozytów i plebanów diecezji krakowskiej (XVIII w.), Kraków 2008.

Węglin, Szerokie, red. H. Mącik, D. Szulc, J. Chachaj, Lublin 2017.

Szczęch E., Dawny kościół reformatów – obecnie browar – Dąbrowskiego 15 w Lublinie, Lublin 1973, mps, Archiwum WUOZ Lublin.

Trzewik M., Klasztor reformatów w Lublinie, w: Druga szansa zakładów przemysłowych Vetter w Lublinie, red. K. Czerlunczakiewicz, H. Mącik, M. Trzewik, Lublin 2018, s. 15-36.

Urzędnicy województwa lubelskiego XVI-XVIII wieku, red. A. Gąsiorowski, oprac. W. Kiełczewski, W. Urban, Kórnik 1991.

Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego XV-XVIII wieku, opr. E. Janas, W. Kłaczewski, Kórnik 2002.

Wnuk A.U., Dzieje parafii Popkowice: 600 lat historii, Urzędów 2004.

Żywicki J., Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie, Lublin 1998.

Żywicki J., Urzędnicy: architekci, budowniczowie, inżynierowie cywilni... Ludzie architektury i budownictwa w województwie lubelskim oraz guberni lubelskiej w Królestwie Polskim w latach 1815-1915, Lublin 2010

 

Netografia

Kriegsarchiv Wien, Mapa Heldensfelda, https://mapire.eu/en/map/europe-18century-firstsurvey/ (dostęp: 10.09.2019).

 

Informacja o autorze / Information about Author

Artur Hamryszczak – dr historii; asystent naukowy w Ośrodku Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych KUL; e-mail: artur.hamryszczak@kul.pl

https://orcid.org/0000-0002-2578-9971

 

Hubert Mącik – dr historii sztuki; adiunkt w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego; e-mail: hubertmacik@gmail.com

https://orcid.org/0000-0002-8508-6768