Dorota Wereda

PL: Biblioteka bazylianów w Białej Podlaskiej

EN: The Basilian library in Biała Podlaska

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 112 (2019)

Strony / pages: 419-437

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2019.112.21

 

 

Streszczenie

Bazyliański klasztor w Białej Podlaskiej został ufundowany w 1690 roku przez Katarzynę z Sobieskich Radziwiłłową. Zakonnicy z bialskiego klasztoru zostali zobowiązania do podniesienia poziomu życia religijnego poddanych w bialskich dobrach Radziwiłłów poprzez działalność misyjną.

Wsparciem dla pracy duszpasterskiej, kaznodziejskiej, misyjnej, obsługi pielgrzymów była biblioteka klasztorna gromadząca zbiory kazań oraz książki o tematyce teologicznej, historycznej, medycznej, z zakresu historii sztuki, słowniki, druki popularyzujące kult maryjny oraz okolicznościowe panegiryki upamiętniające wydarzenia związane z rodem Radziwiłłów. Książki do biblioteki były kupowane przez zakonników oraz przekazywane jako dary od fundatorów, duchownych obrządku łacińskiego oraz zakonników pracujących w bialskiej lub innych placówkach bazyliańskich. Zachowana część zasobu bialskiej biblioteki wskazuje na rozległe kontakty i zainteresowania zakonników. W klasztornym księgozbiorze znajdowały się książki opublikowane w wielu krajowych ośrodkach wydawniczych i typografiach kilkudziesięciu miast Europy Zachodniej. Książki były kupowane przez zakonników studiujących w rzymskich placówkach oświatowych, w drodze powrotnej do kraju zaopatrujących się w tamtejszych księgarniach.

Zachowana część księgozbioru klasztoru bazylianów w Białej jest świadectwem wysokiej kultury intelektualnej jego użytkowników i otwartości na inspiracje z różnych środowisk intelektualnych. Analiza księgozbioru potwierdza ogromną rolę zgromadzenia jako pośredników pomiędzy kulturą łacińskiego i bizantyjskiego kręgu kulturowego. Wykorzystanie wiedzy w pracy duszpasterskiej przyczyniało się do przetwarzania idei zawartych w książkach do poziomu odbiorcy często wykluczonego z kręgów kultury piśmienniczej. Księgozbiory bazyliańskie były istotnym narzędziem do wytyczania nowych granic kręgów kulturowych.

Słowa kluczowe: Cerkiew unicka; zakon bazylianów; biblioteki zakonne; księgozbiory bazyliańskie; kultura książki; Biała Podlaska

 

Summary

The Basilian monastery in Biała Podlaska was founded in 1690 by Katarzyna Radziwiłłowa, née Sobieska. The monks from the above-mentioned monastery were obliged to raise the level of the religious life of the people who lived in the Radziwiłł family’s lands in Biała Podlaska. The monks, who conducted pastoral and missionary work, preached sermons and looked after pilgrims, and used the monastic library, including the collections of sermons, theological, historical, medical and art history books, dictionaries and prints popularizing Marian cult, as well as occasional panegyrics commemorating events related to the Radziwiłł family. The books kept in the library were bought by monks and donated by the founders, the priests of the Latin rite and Basilian monks working in Biała Podlaska and other places. The surviving collection of the library in Biała Podlaska shows the extensive contacts and interests of the monks. The monastic library had the books published in a number of publishing houses in Poland and Western Europe. The books were bought by the monks who studied in Rome, on their way back to Poland.

The surviving collection of the Basilian library in Biała is evidence of the users’ high intellectual culture and their openness to inspirations from different intellectual backgrounds. The analysis of the collection confirms the great role of the congregation as a liaison between Latin and Byzantine cultures. Using knowledge in pastoral work contributed to the adaptation of the ideas included in the books to the level of the reader, who is often excluded from the circles of the writing culture. The Basilian book collections were an essential tool for establishing new boundaries between cultures.

 

Key words: the Basilians, Uniates, Greek Catholics, Biała Podlaska, book collection, Katarzyna Radziwiłłowa née Sobieska

 

Bibliografia / References

Źródła

Archiwalne

Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Radziwiłłów, dział V, sygn. 8746.

Archiwum Państwowe w Lublinie, Chełmski Konsystorz Grecko-Katolicki, sygn. 687,1223.

Archiwum Państwowe w Radomiu, Zarząd Dóbr Państwowych, sygn. 13448.

Archiwum Państwowe w Radomiu, Zarząd Dóbr Państwowych w Radomiu, Izba Skarbowa Siedlecka, sygn. 572.

Drukowane

Arheografičeskij sbornik dokumentov otnosâŝichsâ k „ istorii S”vero-Zapadnoj Rusi, t. 12, Vilʹna 1900.

Litterae episcoporum historiam Ucrainae illustran tes (1600-1900), vol. IV: 1691-1710, paravit, adnotavit editionemque curavit P. Athanasius G. Welykyj, Romae 1976.

Volumina Legum, t. 5, Petersburg 1860.

 

Opracowania

Alʹmes Ì., Bogoslužbovì knigi u Krehìvsʹkomu vasilìansʹkomu monastirìu drugìj polovinì XVIII st., w: Ìstorìâ relìgìj v Ukraïnì: Naukovij ŝorìčnik, kn. 1, Lʹvìv, s. 155-168.

Alʹmes Ì., «Cerkovnì knigi» u Vìcinsʹkomu vasilìansʹkomu monastirì (za materìalami ìnventarnogo opisu 1774 r.), „Naukovì pracì Nacìonalʹnoï bìblìoteki Ukraïni ìm. V.Ì. Vernadsʹkogo”, Vip., 42 (2015) s. 365-378.

Almes I., Księgi cyrylickie w bibliotekach monasterów bazyliańskich eparchii lwowskiej XVIII wieku, „Latopisy Akademii Supraskiej”, 17 (2015) s. 209-216.

Alʹmes Ì., Las obras carmelitanas en las bibliotecas de conventos basilios de la Eparquía de Lviv del siglo XVIII, w: Svjata Tereza vіd Іsusa і Ukraїna – Santa Teresa de Jesús y Ucrania, Naukovij zbìrnik, uporâd. ì peredm. B. Čuma, Lʹvìv 2017, s. 194-213.

Alʹmes Ì., «Latino – ì polʹsʹkomovnì starodruki monastirsʹkogo pohodžennâ u fondah Deržavnogo arhìvu Ternopìlʹsʹkoï oblastì, „Arhìvi Ukraïni”, Vipusk, 4 (2015) № 298, s. 110-120.

Alʹmes Ì., Polʹsʹkomovna propovìdnicʹka lìteratura v bìblìotecì Krehìvsʹkogo monastirâ XVII-XVIII st., „Polʹsʹkì studìï”, № 8, Kiïv 2015, s. 66-82.

Almes I., Źródła do historii bibliotek klasztornych eparchii lwowskiej XVII-XVIII wieku. Inwentarze monasteru bazyliańskiego w Krechowie, „Textus et Studia”, 3 (3) 2015 s. 7-27.

Balik B., „Katafal’k chernechii“ Vasiliyan XVII–XVIII st. (Rukopisna zbirka zhittepisiv Vasiliyan), „Analecta OSBM”, 12 (18) Rome 1985, s. 306-311.

Bieńkowski L., Organizacja Kościoła wschodniego w Polsce, w: Kościół w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. 2, Kraków 1968, s. 781-1049.

Blažejovskyj D., Byzantine Kyivan rite students in Pontifical Colleges, and in Seminaries, Universities, and Institutes of Central and Western Europe: (1576-1983), Rome 1984.

Britannica, t. 6, Poznań 1998.

Getka J., Polskojęzyczne druki bazyliańskie, Warszawa 2013.

Getka J., U progu modernizacji. Ruskojęzyczne drukarstwo bazyliańskie XVIII wieku, Warszawa 2017.

Gucalenko T., Bìblìoteka ta centralʹnij vasilìansʹkij arhìv u Lʹvovì, w: Rukopisna ukraïnìka u fondah Lʹvìvsʹkoï naukovoï bìblìotekiìm. V. Stefanika NAN Ukraïni ta problemi stvorennâ ìnformacìjnogo banku danih. Materìali mìžnarodnoï naukovo-praktičnoï konferencji (Lʹvìv, 20-21veresnâ 1996 r.), Lwów1998.

Gusiewa O., Siess-Krzyszkowski S., Księgozbiory Katarzyny, Anny Katarzyny i Franciszki Urszuli Radziwiłłowych oraz Konstancji Sapieżyny w Białej i Nieświeżu, w: Libri separati. Inspiracje do badań nad starodrukami polskimi w bibliotekach Rosji, Białorusi, Ukrainy i Litwy, red. S. Siess-Krzyszkowski i W. Walecki, Kraków 2010, s. 15-20.

Holmsko-Varšavskij eparhialʹnyj vestnik, 1883, № 15.

Jaroszuk J., Radziwiłłowa Katarzyna, w: PSB, t. 30, Wrocław-Warszawa 1987, s. 392-396.

Karpińska M., Riaucour Ludwik, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 31, Wrocław-Warszawa 1988-1989, s. 267-268.

Katalog druków cyrylicznych XVI-XVIII wieków w zbiorach biblioteki klasztoru oo. Bazylianów w Warszawie, oprac. R. Lepak, Warszawa 2013.

Katalog rękopisów Biblioteki Seminarium Metropolitarnego w Lublinie, oprac. H.D. Wojtyska, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 28-30 (1975), s. 221-282.

Kołbuk W., Kościoły Wschodnie w Rzeczypospolitej około 1772 r., Lublin 1998.

Lorens B., Bazylianie prowincji koronnej w latach 1743-1780, Rzeszów 2014.

Losʹ V., Vasilìansʹkì bìblìoteki v svìtlì monastirsʹkih ìnventarìv Nacìonalʹnoï bìblìoteki Ukraïni ìm. V. Ì. Vernadsʹkogo (Pravoberežna Ukraïna XVIII-XIX stolittâ), w: Między Rzymem a Nowosybirskiem. Księga jubileuszowa dedykowana ks. Marianowi Radwanowi SCJ, red. I. Wodzianowska, H. Łaszkiewicz, Lublin 2012, s. 605-622.

Losʹ V., Ìnventar ìbìblìotek vasilìansʹkih monastirìv u profesìjnìj dìâlʹnostì ìstorika (Pravoberežna Ukraïna, seredina XVIII-počatok XIX st.), w: Ìstorìografìčnì ta džereloznavčì problemi ìstorìï Ukraïni, Dnìpropetrovsʹk 2012, s. 202-215.

Marceluk P., Bazylianie w Kościele unickim i ich misja ludowa-teoria i praktyka XVII-XVIII wiek, w: Dziedzictwo unii brzeskiej, red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Lubin-Supraśl 2012, s. 59-80.

Osadczy W., Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji, Lublin 2007.

Paszkiewicz U., Cathalogus cathalogorum. Inwentarze i katalogi bibliotek z ziem wschodnich Rzeczypospolitej od XVI wieku do 1939 roku. Spis scalony, poprawiony i uzupełniony, t. 1-2, Warszawa 2015.

Pidłypczak-Majerowicz M., Bazylianie historycy Kościoła wschodniego, w: Klasztor w Kościele średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Warszawa 2010, s. 461-471.

Pidłypczak-Majerowicz M., Bazylianie w Koronie i na Litwie. Szkoły i książki w działalności zakonu, Wrocław 1986.

Pidłypczak-Majerowicz M., Biblioteki bazylianów lwowskich i dawnej prowincji koronnej zakonu w XVII-XX wieku, w: Kraków – Lwów: książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, t. 9, cz. 1, red. H. Kosętka, B. Góra, E. Wójcik, Kraków 2009, s. 232-233.

Pidłypczak-Majerowicz M., Biblioteki i bibliotekarstwo zakonne na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej w XVII-XVIII wieku, Wrocław 1996.

Pidłypczak-Majerowicz M., Książka i biblioteka bazyliańska w XVII-XVIII w. oraz wpływ kasat na stan ich zachowania i opracowania, „Hereditas Monasteriorum”, 1 (2012) s. 85-97.

Pidłypczak-Majerowicz M., Prywatne księgozbiory bazylianów prowincji koronnej zakonu na podstawie proweniencji wynotowanych z druków XVI-XVIII wieku w zbiorach Ossolineum. Zarys zagadnienia, „Z badań nad książką i księgozbiorami historycznymi”, 10 (2016) s. 95-106.

Stecik Ûrìj O., Vasilìansʹkì monastirì Peremišlʹsʹkoï êparhìï (kìnecʹ XVII-XVIII st.): monografìâ, Drogobič 2014.

Szegda M., Bazylianie, w: Encyklopedia katolicka, t. 2, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszczyk, Z. Sułowski, Lublin 1976, kol. 138-144.

Warchoł S., Nazwy miast Lubelszczyzny, Lublin 1964.

Vavrik M.M., Naris rozvitku ì stanu Vasilìânsʹkogo čina XVII–XX st.: topografìčno-statističnarozvìdka, Rim 1979.

Wereda D., Misje bazylianów z Białej w drugiej połowie XVIII wieku, w: Archiva temporum testes: źródła historyczne jako podstawa pracy badacza dziejów: księga pamiątkowa ofiarowana Stanisławowi Olczakowi, red. G. Bujak, T. Nowicki, P. Siwicki, Lublin 2008, s. 614-627.

Wereda D., Rozwój kultu Jozafata Kuncewicza w XVIII wieku, w: Śladami unii brzeskiej, red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Lublin-Supraśl 2010, s. 253-274.

Wereda D., Szczurowski T., w: Polski Słownik Biograficzny, t. 47, z. 195, Warszawa-Kraków 2011, s. 508-511.

 

Informacja o autorze / Information about Author

Dorota Wereda – prof., Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach;

e-mail: dorota.wereda@uph.edu.pl

https//orcid.org/ 0000-0003-1084-2212