Jacek Chachaj

 

PL: Zarys dziejów parafii Popkowice do początków XVII wieku

EN: An outline of the history of the Popkowice parish until the early 17th century

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 110 (2018)

Strony / pages: 93-118

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2018.110.06

 

 

 

Streszczenie

Artykuł jest próbą syntetycznego omówienia najwcześniejszego okresu dziejów parafii Popkowice, od momentu jej powstania, do początków XVII wieku. W oparciu o przekazy źródłowe weryfikuje on poglądy występujące w dotychczasowej literaturze dotyczącej poruszanego tematu. W tekście dokładniej przeanalizowano okoliczności powstania parafii popkowickiej, postawiono hipotezy dotyczące jej wcześniejszej przynależności parafialnej, omówiono jej dzieje w XV i XVI stuleciu, a także upadek w czasie reformacji i odnowienie w 1. połowie XVII wieku. W ostatniej części artykułu przedstawiono przynależność parafii Popkowice do jednostek administracji kościelnej oraz zestawiono możliwie kompletną na obecnym etapie badań listę plebanów popkowickich w omawianym okresie.

Słowa kluczowe: parafia Popkowice, kościół św. Maurycego w Zawichoście, scholasteria kapituły sandomierskiej, rozwój sieci parafialnej w archidiakonacie zawichojskim

 

Summary

The article presents a synthetic discussion on the earliest period of the history of the parish of Popkowice, from the moment it was founded to the early 17th century. Referring to the sources, the paper verifies the views present in the literature on the investigated subject. The text analyses in depth the circumstances of the foundation of the Popkowice parish, puts forward hypotheses on its previous parish affiliation, discusses its history in the 15th and 16th centuries as well as its decline during the Reformation and its revival in the first half of the 17th century. The last part of the article focuses on the affiliation of the Popkowice parish to the church administrative units and the list of the priests (as complete as possible at the present state of research) in Popkowice in the investigated period.

Key words: the Popkowice parish; St Maurice Church in Zawichost; scholasteria of the Sandomierz chapter; the development of the parish network in the archdeaconry of Zawichost

 

 

Bibliografia / References

sygn. Rep 60 A 5, 7, 11, 20: Akta konsystorza lubelskiego (Acta Consistorii Lublinensi

Dioecesis Cracoviensi), nr 5, 7, 11, 20

sygn. Rep 60 A 96: Visitatio ecclesiarum et totius cleri in archidiaconatu Lublinensi Illustrissimi et Reverendissimi Domini D. Bernardi Maczieiowski Dei et Apostolicae Sedis Gratia Episcopi Cracoviensi Ducis Severiensis facta et conscripta per Deputatum Reverendum Thomasium Iossicium Canonicum Vislicensem Offi cialem Lublinensem in Anno MDCIII.

 

Archiwum Krakowskiej Kapituły Katedralnej (AKKK)

sygn. tymcz. I-27 (sygn. dawna nr 5): tzw. Liber contributionis (1561)

sygn. tymcz. I-26 (sygn. dawna nr 6): tzw. Liber contributionis (1577)

depozyt w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie

sygn. nr 12: Visitatio ecclesiarum in archidiakonatu Zavichostensi AD 1598

sygn. nr 34 (AVCap 34): Acta visitationis ecclesiarum archidiakonatus Zavichostensis (Decanatus: Urzędowviensis, Zawichostensis, Opatoviensis) opera commisaria R. D. Jacobi Piasecki decani Kilecensis, canonici Posnaniensis in Anno 1617 diebus Junii et Julii confecta

 

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMK)

sygn. AV 1: Wizyta w archidiakonacie zawichojskim Andrzeja z Żarnowa wikariusza kolegiaty sandomierskiej z r. 1592 z polecenia Marcina Szyszkowskiego archidiakona zawichojskiego, kanonika krakowskiego, prepozyta iłżeckiego Acta Episcopalia, nr 41

 

Źródła wydane i wydawnictwa źródłowe

Akta synodów różnowierczych w Polsce, t. 3 (Małopolska 1571-1632), opr. M. Sipayłło, Warszawa 1983.

Długosz Jan, Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, wyd. A. Przeździecki, t. 1, Kraków 1863; t. 2, Kraków 1864.

Kodeks dyplomatyczny Małopolski, wyd. F. Piekosiński, [t. 1]: 1178-1386, Kraków 1876; t. 3: 1333-1386, Kraków 1887.

Kowalski Waldemar, Schematyzm diecezji krakowskiej z tzw. kopiarza wiślickiego, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 81 (2004) s. 101-137.

Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum), wyd. Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968.

Lustracja województwa lubelskiego 1565, wyd. A. Wyczański, Wrocław-Warszawa 1959.

Matricularum Regni Poloniae Summaria, wyd. T. Wierzbowski, cz. 2: Iohannis Alberti regis tempora complectens (1492-1501), Warszawa 1907; cz. 4: Sigismundi I regis tempora complectens (1507-1548), vol. 2: Acta vicecancellariorum (1507-1535), Warszawa 1912.

Monumenta Poloniae Vaticana, t. 1: Akta Kamery Apostolskiej, vol. 1: 1207-1344, wyd. J. Ptaśnik, Kraków 1913; t. 2: Akta Kamery Apostolskiej, vol. 2: 1344-1374, wyd. J. Ptaśnik, Kraków 1913; t. 9: Akta Kamery Apostolskiej, vol. 3: Księga kolektora papieskiego Piotra syna Stefana 1373-1375, wyd. S. Szczur, Kraków 1994.

Pomniki Dziejowe Polski, seria II, t. 10, cz. 2: Katalogi biskupów krakowskich, wyd. J. Szymański, Warszawa 1974.

Rejestr poborowy województwa lubelskiego (powiat lubelski i urzędowski z r. 1626, ziemia łukowska z r. 1620), opr. J. Kolasa i K. Schuster, pod red. S. Inglota, Wrocław 1957.

Zbiór dokumentów małopolskich, cz. 4: 1211-1400, wyd. S. Kuraś i I. Sułkowska-Kuraś, Wrocław-Warszawa-Kraków 1969; cz. 6: Dokumenty króla Władysława Jagiełły

z lat 1386-1417, wyd. I. Sułkowska-Kuraś i S. Kuraś, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974.

Źródła dziejowe, t. 14: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, opisana przez Adolfa Pawińskiego, t. 3: Małopolska, Warszawa 1886.

 

Opracowania

Atlas Historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, Seria A, Nr 3: Województwo lubelskie w drugiej połowie XVI wieku, opr. S. Wojciechowski, Warszawa 1966.

Biskup Marian, Radliński Gotard (Gotard z Radlina) h. Tarnawa (ok. 1430?-zm. 1480), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 29, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1986, s. 704-706.

Chachaj Jacek, Bliżej schizmatyków niż Krakowa. Archidiakonat lubelski w XV i XVI wieku, Lublin 2012.

Chachaj Jacek, Najstarsze kościoły lubelskie, w: Ziemia – Człowiek – Sztuka. Interdyscyplinarne studia nad ziemią. Archeologia, historia, kultura, sztuka, red. U. Mazurczak, Lublin 2015, s. 375-412.

Dobosz Józef, Monarchia i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku, Poznań 2002.

Dobroć Rafał, Pierwsze wieki parafi i pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kraśniku, Lublin 2015 (mps Archiwum KUL).

Dzieje Lubelszczyzny, t. 3: Słownik historyczno-geograficzny województwa lubelskiego w średniowieczu, opr. S. Kuraś, Warszawa 1983.

Graff Tomasz, Piotr Wysz, Piotr z Radolina, w: Encyklopedia Katolicka, t. 15, Lublin 2011, kol. 689-690.

Grocholski Henryk, Sieć parafialna archidiakonatu archidiakonatu zawichojskiego do

końca XVI w., Lublin 1956 (mps Archiwum KUL).

Grychowski August, Na marginesie notatki autobiograficznej Biernata z Lublina, „Pamiętnik Literacki”, 52/4 (1961) s. 519-521.

Guldon Zenon, Muszyńska Jadwiga, Mikołaj Rej. Poglądy ekonomiczne i działalność gospodarcza, w: Mikołaj Rej z Nagłowic. W pięćsetną rocznicę urodzin, pod red. W. Kowalskiego, Kielce 2005, s. 159-175.

Hemperek Piotr, Oficjalat okręgowy w Lublinie XV-XVIII w. Studium z dziejów organizacji i kompetencji sądownictwa kościelnego, Lublin 1974.

Herbarz Polski ks. Kaspra Niesieckiego S.J. powiększony dodatkami z późniejszych autorów, rękopisów, dowodów urzędowych, wyd. J. N. Bobrowicz, t. 2, Lipsk 1839.

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 8: Województwo lubelskie, pod red. R. Brykowskiego, E. Rowińskiej i Z. Winiarz, z. 9: Powiat kraśnicki, inwentaryzację przeprowadziły I. Galicka i E. Rowińska, Warszawa 1961.

Kossowski Aleksander, Protestantyzm w Lublinie i Lubelskiem w XVI-XVII w., Lublin 1933.

Krakowiak Kazimierz, Krótka historia parafii Św. Trójcy w Popkowicach (http://xoomer.virgilio.it/mpelak/dokumenty/histparpopko.htm, (dostęp 16.03.2017).

Kurzydym Agnieszka, Uposażenie prałatów kapituły sandomierskiej w XV-XVI wieku,

Lublin 1996 (mps Archiwum KUL).

Kurzydym Agnieszka, Uposażenie ziemskie i nieruchomości prałatów kapituły kolegiackiej w Sandomierzu w XV-XVI w., „Roczniki Humanistyczne”, 45 (1997) z. 2, s. 19-37.

Litak Stanisław, Powstanie organizacji parafialnej a rozwój osadnictwa w ziemi łukowskiej XII-XVI w., „Roczniki Humanistyczne”, 48 (2000) z. 2 (specjalny), s. 283-307.

Nitecki Piotr, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, Warszawa 1992.

Paulowa Stanisława, Materiały do biografii Mikołaja Reja w Wojewódzkim Archiwum

Państwowym w Lublinie, „Archeion”, 53 (1970) s. 83-98.

Perzanowski Zbigniew, Michał z Bogumiłowic, określany także z Chmielowa i z Czyżowa, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 20, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s. 619-620.

Poniewozik Leszek, Prałaci i kanonicy sandomierscy w okresie średniowiecza, Toruń

2004.

[Red.], Rey (Rej) Mikołaj z Nagłowic h. Oksza (1505-1569), w: Polski Słownik Biografi

czny, t. 31, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1988, s. 196-203.

Sochacka Anna, Jan z Czyżowa namiestnik Władysława Warneńczyka. Kariera rodziny

Półkozów w średniowieczu, Lublin 1993.

Sochacka Anna, Własność ziemska w województwie lubelskim w średniowieczu, Lublin 1987.

Sułowski Zygmunt, Przedlokacyjny Lublin w świetle źródeł pisanych, w: Dzieje Lublina. Próba syntezy, t. 1, Lublin 1965, s. 30-42.

Szafran Przemysław, Rozwój średniowiecznej sieci parafi alnej w Lubelskiem, Lublin 1958.

Szczygieł Ryszard, Lokacja miasta na prawie niemieckim i jego dzieje w czasach jagiellońskich, w: Dzieje Urzędowa, red. R. Szczygieł, M. Surdacki, Urzędów 2011, s. 55-100.

Szymański Józef, Kanonikat świecki w Małopolsce od końca XI do połowy XIII wieku, Lublin 1995.

Trawkowski Stanisław, Piotr z Radolina, zwany Wyszem, h. Laski (zm. 1414), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 26, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1981, s. 422-428.

Urban Wacław, Rey (Rej) Krzysztof z Nagłowic h. Oksza (zm. 1625), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 31, Wrocław 1988-1989, s. 193-194.

Urzędnicy województwa lubelskiego XVI-XVIII wieku. Spisy, opr. W. Kłaczewski, W. Urban, pod red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1991.

Wadowski Jan Ambroży, Kościoły lubelskie, Kraków 1907.

Wadowski Jan Ambroży, Kościoły w Lublinie i diecezji lubelskiej, rękopis w Bibliotece Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, sygn. 2375, t. I.

Wiśniowski Eugeniusz, Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne, Lublin 2004.

Wnuk Anna, Dzieje parafii Popkowice. 600 lat historii, Urzędów 2004.

Wnuk Anna Urszula, Jerzy Szornel herbu Dołęga z Popkowic, sędzia ziemski lubelski i jego testament, „Rocznik Lubelskiego Towarzystwa Genealogicznego”, 4 (2012) s. 151-175.

Wroniszewski Jan, Nobiles Sandomirienses. Rody Dębnów, Janinów, Grzymałów, Doliwów i Powałów, Kraków 2013.

Żabiński Zbigniew, Systemy pieniężne na ziemiach polskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Łódź-Gdańsk 1981.

 

Informacja o autorze / Information about Author

Jacek Chachaj – dr hab. historii; profesor w Instytucie Historii, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II;

e-mail: chachaj@kul.pl

ORCID 0000-0002-2268-9692