Jan Bulak

Anna Makarczyk

 

PL: Akta wizytacji podkrakowskiej parafii Zielonki z XVIII wieku w zasobie w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie

EN: The visitation records of the Zielonki parish (near Krakow) of the 18th century in the Archive of the Metropolitan Curia in Krakow

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 111 (2019)

Strony / pages: 15-56

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2019.111.02

 

 

Streszczenie

W niniejszej publikacji autorzy prezentują osiemnastowieczne akta wizytacji podkrakowskiej parafii pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Zielonkach. Zabytkowy kościół z XIV wieku (większa część obecnego kościoła pochodzi z XVI wieku) przez lata był zależny od krakowskiej kapituły katedralnej, potem Akademii Krakowskiej (obecnie Uniwersytet Jagielloński) oraz kolegiaty św. Anny. Przybliżone zostały tutaj w formie edycji tekstu źródłowego trzy ostatnie wizytacje parafii Zielonki sprzed upadku Rzeczypospolitej: z 1727 roku (AVCap 61 oraz AV 23), z 1748 roku (AV 29 oraz Tabele Załuskiego 7) i z 1783 roku (AV 55). Księgi tych wizytacji są przechowywane w Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMKr), mieszczącym się przy ul. Franciszkańskiej 3. Wizytacje te to rękopisy w języku łacińskim oraz polskim z dużą liczbą zwrotów pochodzących z łaciny. Wyłącznie Tabele biskupa Załuskiego mają format drukowanego formularza, w którego rubryki odręcznie zostały naniesione stosowne informacje. Celem autorów było dokonanie możliwie wiernej edycji tych źródeł, aby udostępnić je szerszemu gronu odbiorców. Metodologia pracy skupiła się na rozwinięciu skrótów zastosowanych przez pisarzy, uwspółcześnieniu pisowni dla większej czytelności tekstu, a także dodaniu znaków diakrytycznych i znaków interpunkcyjnych w wymagających tego miejscach. Autorzy wzbogacili tekst przypisami tekstowymi, bibliograficznymi i terminologicznymi. Podjęte czynności edytorskie są zgodne z zasadami naukowej edycji źródeł historycznych dla tekstów nowożytnych. W rezultacie autorzy prezentują trzy pełne teksty wizytacji, wraz z inwentarzami, opatrzone wstępem, przypisami oraz bibliografią.

 

Słowa kluczowe

a) imienne: Antoszowicz Stanisław, Bodzenta Jan Chryzostom, Grzymała Wojciech Ludwik, Kalewski Franciszek, Kędzierzawski Wawrzyniec, Krzyżański Wojciech, Kunicki Michał, Niegowiecki Jakub, Pruski Józef Walenty, Tarło Jan Joachim, Tomicki Piotr, Ziębieński Jan, Zrzodliński Jakub Albert.

b) postaciowe: Najświętsza Maria Panna, św. Anna, św. Jan Kanty, św. Karol Boromeusz, św. Mikołaj.

c) rzeczowe: Akademia Krakowska, akta, archiwum, dekanat, duchowieństwo, dziekan, inwentarz, kanonik, kapituła św. Anny, krakowska kapituła katedralna, mosiądz, paramenty liturgiczne, pleban, prepozyt, proboszcz, srebro, sufragan, sztuka chrześcijańska, tkaniny, Uniwersytet Jagielloński, wizytacja, złoto.

d) geograficzne: Bibice, Garlica, Górka Narodowa, Kraków, Rzeczpospolita Obojga Narodów, Małopolska, Pękowice, Polska, Rzeczypospolita, Skała, Tonie, Witkowice, Wola Zachariaszowska, Zielonki.

e) bibliograficzne: Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMKr), Archiwum Parafii Zielonki (APZ), Bulak Jan, Długosz Jan, Lepszy Kazimierz, Leszczyńska-Skrętowa Zofia, Liber beneficiorum, Rożek Michał, Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Sikora Franciszek, Szczepaniak Jan.

 

Summary

The following publication presents the 18th-century visitation records of the Nativity of the Blessed Virgin Mary Parish in Zielonki near Krakow. The historic church of the 14th century was dependent for years on the Krakow Cathedral Chapter, then the Academy of  Krakow (now The Jagiellonian University) and St Ann Collegiate Church. The article presents, as source editions, the three last visitation records of Zielonki before the fall of the Republic of Poland: of 1727 (AVCap 61 and AV 23), of 1748 (AV 29 and Załuski’s Tables 7) and of 1783  (AV 55). These visitation books are held in the Archive of the Metropolitan Curia in Krakow (3 Franciszkańska Street). These visitations are manuscripts written in Latin and Polish with numerous Latin phrases. Only Bishop Załuski’s Tables are a printed form completed with hand written information. The authors aimed to edit sources and to make them available to a wider audience. The methodology of the work focused on full forms of the abbreviated words used by the writers, spelling modernization with a view to making the text more legible, and the adding of the diacritic marks and punctuation where necessary. The authors provided the text with footnotes (source and explanatory notes) and endnotes (terminology).  These editing activities comply with the rules of the historical source edition for modern texts. As a result, the authors present three full texts of the visitations along with inventories, introduction footnotes, endnotes and bibliography.

Key words: the Academy of Krakow; St Ann Chapter; Krakow Cathedral Chapter; a cathedral chapter; the Jagiellonian University; a canonical visitation; Krakow; the Polish and Lithuanian Commonwealth; Małopolska (Lesser Poland); Zielonki

 

 

Bibliografia / References

Źródła

Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMKr)

Acta visitationis (AV) 8, s. 126v-127.

Acta visitationis (AV) 23, s. 34-37.

Acta visitationis (AV) 29, s. 60-63; 97v-102.

Acta visitationis capituli Cracoviensis (AVCap) 15, s. 13-15v.

Acta visitationis capituli Cracoviensis (AVCap) 55, s. 27-37.

Acta visitationis capituli Cracoviensis (AVCap) 61, s. 27-29.

Acta visitationis capituli Cracoviensis (AVCap) 65, s. 317v-318.

Tabele Załuskiego 7 (Tabl. Zał. 7), tabela nr 83.

Archiwum parafii Zielonki (APZ)

(b. sygn.) Księga zawierająca spis sprawionych rzeczy do kościoła w wsi Zielonki oraz nakłady wyłożone na reparacją budynków plebańskich.

(b. sygn.) Kronika parafialna, t. 1.

(b. sygn.) Xiążka bracka św. Anny w Zielonkach, R. P. MDCCLXXXV.

Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego (AUJ)

fasc. 301.

 

Opracowania

Brückner A., Encyklopedia staropolska, Warszawa 1990.

Bukowski W., Marszowice, w: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, red. W. Bukowski, cz. 4, z. 1, Kraków 2006, s. 156‑166.

Bulak J., Życie codzienne w parafii Zielonki w świetle osiemnastowiecznych akt wizytacji, w: Wybrane zagadnienia z dziejów Zielonek i Bibic, red. J. Bulak, M. Zieliński, Zielonki 2018, s. 15-33.

Długosz J., Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, w: J. Długosz, Opera omnia, t. 7-9, oprac. A. Przeździecki, Kraków 1864.

Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564-1995, oprac. L. Grzebień, Kraków 1996.

Glemma T., Wizytacje diecezji krakowskiej z lat 1510-1570, Kraków 1946.

Główka D., Akta wizytacji kościelnych z wieków XVI-XVIII jako źródło do dziejów historii kultury materialnej. Gospodarstwo wiejskie w dobrach parafialnych w archidiakonacie warszawskim, w: Szkice z dziejów materialnego bytowania społeczeństwa polskiegored. M. Dembińska, Wrocław-Warszawa 1989, s. 233-254.

Katalog mikrofilmów Ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, nr 4, oprac. B.S. Kumor, Lublin 1975.

Kowalski M.D., Uposażenie krakowskiej kapituły katedralnej w średniowieczu, Kraków 2000.

Kracik Jan, Zasoby Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, „Analecta Cracoviensia”, 9 (1977) s. 471-493.

Księga dochodów beneficjów diecezji krakowskiej z roku 1529 (tzw. Liber retaxationum), oprac. Z. Leszczyńska-Skrętowa, Wrocław – Warszawa – Kraków 1968.

Kumor B.S., Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 1, Kraków 1998.

Kurtyka J., Książ Wielki, w: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, red. F. Sikora, cz. 3, z. 3, Kraków 2000, s. 291-313.

Laberschek J., Goszcza, w: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, oprac. J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, J. Wiśniewski, cz. 1, z. 4, Wrocław 1986, s. 811-812.

Laberschek J., Grodzisko, w: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, oprac. J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, cz. 2, z. 1, Wrocław 1989, s. 72.

Leszczyńska-Skrętowa Z., Brańczyce, w: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, oprac. J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, J. Wiśniewski, cz. 1, z. 4, Wrocław 1986, s. 208-209.

Leszczyńska-Skrętowa Z., Garlica Dolna, w: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, oprac. J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, J. Wiśniewski, cz. 1, z. 4, Wrocław 1986, s. 707-709.

Leszczyńska-Skrętowa Z., Giebołtów, w: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, oprac. J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, J. Wiśniewski, cz. 1, z. 4, Wrocław 1986, s. 726-730.

Małecki J.M., Dzieje Witkowic i Górki Narodowej dawnych wsi kapituły katedralnej. Ze studiów nad przedmieściami Krakowa, Kraków 2010.

Markiewicz T., Duchowieństwo dekanatu Skała w świetle wizytacji z 1618 roku, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 94 (2010) s. 79-193.

Monumenta Poloniae Historica, t. 2, oprac. A. Bielowski, Lwów 1892.

Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965-1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000.

Pęski A.W., Wizyta kościelna, w: Encyklopedia kościelna podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego z licznymi jej dopełnieniami, t. 31, Warszawa 1911, s. 534-538.

Rożek M., Nie istniejące kościoły Krakowa, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 33 (1983) s. 95-120.

Rożek M., Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa, Kraków 1993.

Sikora F., Góra Nowa, w: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, oprac. J. Laberschek, Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, J. Wiśniewski, cz. 1, z. 4, Wrocław 1986, s. 828-829.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 1-16, Warszawa 1880-1914.

Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 1-4, Kraków 1980-2006.

Szczepaniak J., Katalog parafii i duchowieństwa diecezji krakowskiej 1748, Kraków 2006.

Szczepaniak J., Spis prałatów i kanoników kapituły katedralnej oraz kapituł kolegiackich diecezji krakowskiej (XVIII w.), Kraków 2008.

Szczepaniak J., Spis prepozytów i plebanów diecezji krakowskiej (XVIII w.), Kraków 2008.

Szczepaniak J., Katalog duchowieństwa diecezjalnego zestawiony na podstawie krakowskich ksiąg święceń (1646-1789), t. 4, Kraków 2009.

Szczepaniak J., Duchowieństwo diecezji krakowskiej w XVIII w. Studium prozopograficzne, Kraków 2010.

Szczepaniak J., Nekrologium. Księża diecezji krakowskiej zmarli w latach 1749-1810, Kraków 2010.

Teka Grona Konserwatorów Galicyi Zachodniej, t. 2, Kraków 1906.

Wyżga M., Funkcjonowanie wiejskich cmentarzy parafii katolickich w dobie przedrozbiorowej na przykładzie dekanatów Nowa Góra, Skała i Proszowice z okolic Krakowa, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 2014 nr 3, s. 441-461.

 

Netografia

Bulak J., Duchowieństwo parafii Zielonki (1795-1918), w: XLV Międzynarodowe Seminarium Kół Naukowych „Koła Naukowe – Szkołą Twórczego Działania”, red. M. Gryglik, S. Skiendziul, J.E. Śliczyńska, Olsztyn 2016, s. 45-49, https://msknolsztyn.files.wordpress.com/2016/09/tom-1-sekcja-humanistyczna-sekcja-teologiczno-kanonistyczno-familiologiczna.pdf (dostęp: 17.04.2017).

Parafia w Witkowicach, http://parafiawitkowice.krakow.pl/?page_id=159, (dostęp: 08.03.2017).

 

Informacja o autorze / Information about Author

Jan Bulak – mgr historii; doktorant w Instytucie Historii Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie; e-mail: jaroszy5@op.pl

https://orcid.org/0000-0002-8319-8205

 

Anna Makarczyk – mgr historii sztuki; doktorant w Instytucie Historii Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie; e-mail: a.makarczyk@interia.pl

https://orcid.org/0000-0002-2120-1739