Joanna Kumor-Mielnik:

PL: Wykaz zniszczeń w obiektach sakralnych diecezji lubelskiej po II wojnie światowej

EN: Damage to sacral buildings in the diocese of Lublin after world war II

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 111 (2019)

Strony / pages: 161-184

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2019.111.09

 

 

Streszczenie

Przedstawiony w tekście powojenny obraz zniszczeń kościołów parafialnych diecezji lubelskiej, został oparty na materiale zgromadzonym przede wszystkim w lubelskim Archiwum Archidiecezjalnym. Podstawą do jego tabelarycznego opracowania stały się formularze zawierające informacje o zniszczeniach kościołów, nadsyłane w 1948 roku przez administratorów poszczególnych parafii do kurii biskupiej w Lublinie. Z ich zestawienia wynika, że znaczna liczba świątyń diecezji lubelskiej została dotknięta skutkami wojny. Największych zniszczeń doznały dekanaty południowo-wschodnie i wschodnie jak dekanat: zamojski, hrubieszowski, tarnogrodzki, tomaszowski, ale także dekanaty zachodnie jak: puławski i opolski. Z uwagi na braki w materiale archiwalnym nie było możliwe ukazanie w tekście pełnej skali zniszczeń, z uwzględnieniem wszystkich kościołów diecezji lubelskiej. Z przedstawionego przeze mnie cząstkowego obrazu strat w świątyniach parafialnych diecezji lubelskiej po II wojnie światowej wynika, że na skutek działań wojennych przeważająca liczba kościołów doznała uszkodzeń zewnętrznych w postaci zniszczonych pokryć i wież, wybitych szyb, uszkodzonych ścian, parkanów; ponadto kilka świątyń zamieniono na magazyny zbożowe, na cerkwie prawosławne lub też zostało spalonych. Ofiarność wiernych, zaangażowanych w odbudowę miejsc kultu, a także powołany przez biskupa ordynariusza lubelskiego – Stefana Wyszyńskiego – Komitet Odbudowy Kościołów Diecezji Lubelskiej odegrały największą rolę w reparacji uszkodzonych i odbudowie zrujnowanych świątyń.

Słowa kluczowe: świątynia; parafia; diecezja; II wojna światowa; odbudowa; straty wojenne

 

Summary

The post-war picture of damage to parish churches of the Lublin diocese presented in the paper was based on the material gathered primarily in the Archdiocesan Archive of Lublin. The sources for the tabular study are derived from the forms containing information on damage to churches. These forms were sent by the administrators of the parishes to the Curia in Lublin in 1948. Their analysis reveals that a great number of churches in the Lublin diocese were affected by war. The deaneries which suffered the most serious damage were as follows: Zamość, Hrubieszów, Tarnogród, Tomaszów (south-east and east ones) as well as Puławy and Opole (west deaneries). Due to the shortage of material, it was impossible to present the whole damage done to all the churches in the Lublin diocese. The fragmentary presentation of the losses the parish churches in the Lublin diocese sustained during World War II shows that in most cases the external elements of the churches were damaged: roofs, towers, window panes, walls, fences; moreover, several churches were converted into granaries or Orthodox churches, while others were burnt down. The commitment of the faithful engaged in rebuilding the churches, as well as the Committee for the Reconstruction of the Churches in the Lublin Diocese set up by the Ordinary Bishop of Lublin, Stefan Wyszyński,  played the major role in the restoration of the ruined churches.

Key words: a church; a parish; a diocese; World War II; rebuilding; war losses

 

Bibliografia / References

 

Źródła

 

Archiwum Akt Nowych w Warszawie

Ministerstwo Odbudowy, Szkody wojenne na terenie województwa lubelskiego. Wykazy ogólne i zestawienie według miejscowości, sygn. 314/204.

Archiwum Archidiecezjalne Lubelskie

Wydział Artystyczno-Budowlany, Ogólne zestawienie kosztów na roboty remontowe i odbudowę zburzonych przez działania wojenne lub budowę nowych 1947-, sygn. Dz. IV 3033.

Wydział Artystyczno-Budowlany, Kwesty na budowę i odbudowę kościołów 1948-1950, sygn. Dz. IV 3037.

Wydział Artystyczno-Budowlany, Korespondencja dotycząca spraw budownictwa kościelnego 1951-1976, sygn. Dz. IV 3025.

Prasa

„Wiadomości Diecezjalne Lubelskie”, 25 (1948) nr 1, s. 5-7 (W sprawie prac budowlanych i remontów przy świątyniach).

„Wiadomości Diecezjalne Lubelskie”, 25 (1948), nr 10, s. 357-360 (Akta Biskupa Lubelskiego: Biskupi Komitet Odbudowy Kościołów Diecezji Lubelskiej; Odezwa Biskupa Lubelskiego w sprawie odbudowy zburzonych kościołów rzymsko – katolickich w diecezji lubelskiej).f

 

Opracowania

Diecezja Lubelska. Informator historyczny i administracyjny, oprac. M.T. Zahajkiewicz, Lublin 1985.

Gałecka M., Zniszczenia i straty w zabytkach nieruchomych w granicach obecnego województwa lubelskiego poniesione w wyniku II wojnie światowej, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Lubelskiego” 8 (2006) s. 188‑207.

Gawarecki H., Kronika. Prace konserwatorskie. Województwo Lubelskie (1945-1946), „Ochrona Zabytków” 5 (1952) nr 4 (19), s. 271-277.

Gawarecki H., Kronika. Prace konserwatorskie. Województwo Lubelskie (1953-1957), „Ochrona Zabytków” 11 (1958) nr 1-2, s. 119-129.

Kulik M., Zamojszczyzna pamięta i oskarża..., Lublin 2009.

Markiewicz J., Szczygieł R., Śladkowski W., Dzieje Biłgoraja, Lublin 1985.

Mazurkiewicz W.P., Kurów lubelski w XX stuleciu, Lublin 2002.

Niedźwiedź E., Niedźwiedź J., Siudak J., Dzieje miejscowości gminy Miączyn. Powiat zamojski, t. 3, Miączyn-Zamość 2005.

Ogiński J., Wilków n. Wisłą. Wieś, parafia, kościół p.w. śś. Floriana i Urszuli. (szkic do monografii), (mps w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie, Dział Bibliografii Lubelszczyzny i Wiedzy o Regionie), [b.m.w.] 1996.

Polska i Puławy „na głównym szlaku duchowych dziejów”, red. T. Giergiel, Puławy 2017.

Spis kościołów i duchowieństwa diecezji lubelskiej 1948, Lublin 1948.

Tokarczyk R., Turobin. Dzieje miejscowości, Lublin 2002.

Tomaszów Lubelski. Monografia miasta, red. R. Szczygieł, Lublin-Tomaszów Lubelski 2011.

Walewander E., Diecezja lubelska, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939-1945, red. Z. Zieliński, Warszawa 1982.

Wójcik R., Kościoły Garbowa, Garbów 1997.

Zabytki Architektury i Budownictwa w Polsce. Województwo Lubelskie, oprac. Hawarecki B., Wolff-Łozińska J. Łoziński, t. 8, z. 8, Warszawa 1973.

Zieliński W., 600 lat Oszczowa, Lublin 2009.

 

Informacja o autorze / Information about Author

Joanna Kumor-Mielnik – dr historii; adiunkt w Ośrodku Geografii Historycznej KUL;

e-mail: kumorj@poczta.onet.pl

https://orcid.org/0000-0002-4428-9059