Ks. Piotr Górecki:

PL: Ks. Johannesa Chrząszcza zapiski o I wojnie światowej. Sylwetka górnośląskiego historyka w 90. rocznicę śmierci

EN: The notes of father Johannes Chrząszcz about world war I. The figure of upper silesian historian to commemorate the 90th anniversary of his death

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 111 (2019)

Strony / pages: 77-92

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2019.111.04

 

 

Streszczenie

Przypadająca w 2018 roku 90. rocznica śmierci ks. Johannesa Chrząszcza jest dobrą okazją, aby przybliżyć szerszemu gronu czytelniczemu sylwetkę tegoż górnośląskiego kapłana. Ks. Piotr Górecki w swoim artykule przybliża nie tylko sylwetkę ks. J. Chrząszcza, wspominając o najważniejszych wydarzeniach z jego kapłańskiego życia i prezentując spuściznę jego prac naukowych, liczącą 172 pozycje, głównie z historii Górnego Śląska. Na kanwie 100. rocznicy zakończenia I wojny światowej snuje przede wszystkim refleksję dotyczącą postawy tegoż śląskiego kapłana wobec władzy świeckiej. Źródłem badawczym stały się pozostawione przez ks. J. Chrząszcza zapiski kronikarskie, jakie zamieścił w książce o dziejach dwóch górnośląskich miejscowości – Toszka i Pyskowic. Lektura zapisków starszego już wówczas kapłana odkrywa przed nami ogromne dylematy, z jakimi borykał się on i współcześni mu duszpasterze. Wydaje się, że jego lojalna postawa miała na celu nie dopuścić do jakichkolwiek przewrotów i rewolt społecznych, nawet za cenę bezkompromisowej wierności względem władzy świeckiej i zachowania lansowanego przez wieki „sojuszu ołtarza z tronem”. Taka postawa cechowała także liczne grono innych duszpasterzy w okupowanych przez zaborców różnych częściach Polski. Dyskurs potwierdza tezę, że zarówno ks. J. Chrząszcz, jak i współcześni mu ludzie Kościoła byli swoistego rodzaju epigonami mijającej epoki. Nie zauważyli oni jutrzenki narodzin nowych czasów i nowego porządku, która przyniosła Polsce odrodzenie, a ziemi śląskiej nową nadzieję. W ocenie potomnych taka postawa ks. J. Chrząszcza była wystarczającym powodem do tego, aby nie uwzględniać jego osoby w badaniach historycznych. A szkoda, ponieważ znajomość jego dorobku naukowego może dopomóc w lepszym zrozumieniu dziejów Śląska, jak i uświadomienia sobie bogatej spuścizny wielokulturowości, która przez wieki cechowała Ślązaków.

Słowa kluczowe: Johannes (Jan) Chrząszcz; historia Kościoła na Śląsku; Górny Śląsk; I wojna światowa

 

Summary

The 90th anniversary of Fr. Johannes Chrząszcz’s death held in 2018 is a good opportunity to bring the figure of this Upper Silesian priest to a wider circle of readers. Fr. Piotr Górecki in his article presents the figure of Fr. Chrząszcz mentioning the most important events of his priestly life and bringing closer his scientific activity, numbering 172 works, mainly from the history of Upper Silesia. On the basis of the 100th anniversary of the ending of the World War I Górecki first of all reflects on the attitude of the Silesian priest towards secular power. The chronicle records made by Fr. Chrząszcz in the book about two Upper Silesian towns Toszek and Pyskowice are the source of research. The reading of already older at that time priest’s writings reveals to us the great dilemmas faced by him and his contemporary priests. It seems that his loyal attitude was to avoid any social upheavals and revolts, even at the price of uncompromising loyalty to the secular power and maintenance of “alliance of the altar and the throne” brought out through the ages. This attitude characterised also a large group of priests from different parts of Poland occupied by the invaders. The discourse confirms the thesis that both Fr. Chrząszcz as well as some of his contemporary Church representatives were a kind of epigones of the passing era. They did not notice the dawn of a new era and the birth of a new order, which brought the rebirth of Poland and the new hope for Silesia. This is the reason why the attitude of Fr. Chrząszcz was omitted by his descendants in their historical works. It is a pity, because the awareness of Fr. Chrząszcz’s scientific legacy may help to get a better understanding of Silesian history, as well as to realize rich multicultural heritage associated with Silesians for centuries.

Key words: father Johannes (Jan) Chrząszcz; history of Church in Silesia; Upper Silesia; world war I

 

 

Bibliografia / References

Bertram A., Pastorale Fürsorge für Kriegsgefangene, „Verordnungen” 1915, nr 553 (05.01.1915 r.), nr 553, s. 1-2.

Bertram A., Kirchliche Begehung des Geburtstages des Kaisers, „Verordnungen” 1915, nr 554 (18.01.1915 r.), s. 9.

Bertram A., Kreuzeskraft und Kreuzeslehren in der Kriegszeit (Fastenhirtenbrief), „Verordnungen” 1916, nr 576 (02.02.1916 r.), s. 55.

Bertram A., De vita clericali sacerdotum auctoritate militari conscriptorum „Verordnungen” 1916, nr 580 (01.03.1916 r.), s. 28-29.

Chrząszcz J., Geschichte der Städte Peiskretscham und Tost sowie des Toster Kreises in Oberschlesien, Peiskretscham 1900; wyd. 2 Peiskretscham 1927.

Chrząszcz J., Historia miast Pyskowice i Toszek, Pyskowice 1994; wyd. 2 Gliwice 2009.

Dola K., Chrząszcz J., w: Encyklopedia katolicka, t. 3, red. F. Gryglewicz, Lublin 1979, k. 346.

Gemeinsames Gebet der ganzen katholischen Christenheit um Frieden, „Verordnungen” 1915, nr 555 (28.01.1915 r.), nr 26, s. 15-17.

Giela J., Biographisch-bibliographische Studien zu dem oberschlesischen Pfarrer und Historiker Johannes Chrząszcz, „Oberschlesisches Jahrbuch” 16-17 (2000/2001), s. 91-128

Górecki P., Dziewiętnasto- i dwudziestowieczne wydarzenia na Górnym Śląsku w twórczości pisarskiej ks. Johannesa Chrząszcza. Wprowadzenie do drugiego polskiego wydania książki „Historia miast Pyskowice i Toszek”, w: J. Chrząszcz, Historia miast Pyskowice i Toszek, wyd. 2, Gliwice 2009, s. 9-11.

Hinkel S., Adolf Kardinal Bertram. Kirchenpolitik in Kaiserreich und Weimarer Republik (Veröffentlichungen der Kommission für Zeitgeschichte, seria B: Forschungen, t. 117), Paderborn – München – Wien – Zürich 2007.

Huber E.R., Huber W., Staat und Kirche im 19. und 20. Jahrhundert. Dokumente zur Geschichte des deutschen Staatskirchenrechts, t. 3: Staat und Kirche von der Beilegung des Kulturkampfes bis zum Ende des Ersten Weltkrieges, Berlin 1983.

Kowalczyk H., Chrząszcz Jan (1857-1928), w: Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, red. M. Pater, Katowice 1996, s. 68-69.

Mandziuk J., Chrząszcz Jan, w: Słownik polskich teologów katolickich 1918-1981, red. L. Grzebień, t. 5, Warszawa 1983, s. 216-221.

Mandziuk J., Historia Kościoła katolickiego na Śląsku, t. 3: Czasy nowożytne, cz. 3: 1887-1914, Warszawa 2009.

Mandziuk J., Historia Kościoła katolickiego na Śląsku, t. 3: Czasy nowożytne, cz. 4: 1914-1945, Warszawa 2010.

Negwer J., Geschichte des Breslauer Domkapitels im Rahmen der Diözesangeschichte vom Beginn des 19. Jahrhunderts bis zum Ende des Zweiten Weltkrieges, K. Engelbert (wyd.), Hildesheim 1964.

Nowack A., Dem Andenken an Dr. Johannes Chrząszcz, „Der Oberschlesier”, 13 (1931), nr 5, s. 284, 286

Nowack A., Lebensbilder schlesischer Priester, Breslau 1939.

Ogrodziński W., Chrząszcz Jan, w: Polski słownik biograficzny, t. 3, red. W. Konopczyński, Kraków 1937, s. 476.

Ogrodziński W., Dzieje piśmiennictwa śląskiego, do druku przyg. L. Brożek, Z. Hierowski, Katowice 1965.

Piela M., Książę kardynał dr Adolf Johannes Bertram jako przewodniczący Konferencji Episkopatu Niemiec (Fuldajskiej Konferencji Biskupów) w latach 1920-1945, cz. 1: Do końca istnienia Republiki Weimarskiej, Wrocław 2013.

Rosenbaum S., „Doctor inefabilis”. Ksiądz Johannes Chrząszcz i jego miejsce w spuściźnie kulturowej Górnego Śląska, w: J. Chrząszcz, „Meminisse iuvat”. Wybór pism, Gliwice 2018, s. 24-27

Sammlung für die Notleidenden in den polnischen Gemeinden, „Verordnungen” 1916, nr 560 (1.03.1916 r.), nr 117.

Szramek E., Ks. dr Jan Chrząszcz. Wspomnienie pośmiertne, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku” 1 (1929) s. 258-261.

  

Informacja o autorze / Information about Author

Ks. Piotr Górecki – dr hab. historii Kościoła; adiunkt w katedrze Historii Kościoła i Patrologii Wydziału Teologicznego UO; kierownik Archiwum Kurii Diecezjalnej w Gliwicach;

e-mail: pgorecki@uni.opole.pl

https://orcid.org/0000-0002-6052-3968