Ks. Wojciech Zawadzki

PL: Księgozbiory klasztorów franciszkańskich w Prusach Zachodnich w okresie ich kastaty

EN: The libraries of the Franciscan monasteries in West Prussia during their dissolution

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 112 (2019)

Strony / pages: 465-479

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2019.112.24

 

 

Streszczenie

Wśród zachodniopruskich klasztorów męskich w drugiej połowie XVIII wieku najliczniejszą grupę stanowiły placówki franciszkańskie (bernardyni - Kadyny, Lubawa, Nowe, Świecie, Toruń, Zamarte; reformaci - Brodnica, Dzierzgoń, Gdańsk Chełm, Grudziądz, Łąki Bratiańskie, Wejherowo; franciszkanie konwentualni - Chełmno, Chełmża; kapucyni – Rywałd). Po przeprowadzonych przez państwo pruskie kasatach ocalały tylko dwie placówki franciszkańskie, w Wejherowie i Łąkach Bratiańskich koło Nowego Miasta Lubawskiego. Konsekwencją zamykania domów zakonnych była dekompozycja, translokacja lub zniszczenie klasztornych księgozbiorów. Odnaleziono dotąd 7 archiwalnych katalogów bibliotek franciszkańskich z terenu Prus Zachodnich, które umożliwiają częściową identyfikację zakonnych zasobów bibliotecznych.

Słowa kluczowe: Prusy Zachodnie; franciszkanie; franciszkanie konwentualni; bernardyni; reformaci; kapucyni; biblioteki zakonne

 

Summary

At the turn of the 19th century, the Prussian state began the dissolution of the religious houses, including in West Prussia. Of the 28 monasteries existing in this area before the dissolution, 15 were part of the Franciscan religious family: six Bernardine monasteries (Kadyny, Lubawa, Nowe, Świecie, Toruń, Zamarte), six monasteries of the Reformed Franciscans (Brodnica, Dzierzgoń, Gdańsk Chełm, Grudziądz, Łąki Bratiańskie, Wejherowo), two monasteries of the Conventual Franciscans (Chełmno, Chełmża), and one monastery of the Capuchins (Rywałd). After 1840 only two monasteries survived, in Wejherowo and Łąki Bratiańskie near Nowe Miasto Lubawskie. During the dissolution of the monasteries, the monastic book collections and archives were secured and translocated by Prussian officials. Using the surviving archival material, the author presents the holdings of the individual monastic libraries and their history.

Key words: West Prussia, the Prussian state, the diocese of Warmia, the diocese of Chełmno,  religious orders, the dissolution of the monasteries, monasteries, libraries, monastic libraries

 

Bibliografia / References

Źródła

AAWO, (Archiwum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie), AB III, C 8, Reformaten Kloster zu Christburg 1822-1843, k. 223-224, 239v.

ADEg, (Archiwum Diecezji Elbląskiej), M księga małżeństw 1709-1808. Tychnowy 1798, k. 148.

ADP, (Archiwum Diecezji Pelplińskiej), C 54a, s. 89, 90.

APG, (Archiwum Państwowe w Gdańsku), 6/30.006, k. 8-30, 31-73, 123-147.

APG, 10/2776, s. 79, 204-206, 407-409.

APG, 10/3112, k. 1-19.

APG, 10/3341, s. 70-71, 89, 91, 94, 102.

APG, 10/4385, k. 27, 36.

APG, 10/4537, k. 31-43, 42-58.

Balsam Kasper, Kazania przygodne, Poznań 1767.

Geheimes Staarsarchiv Preussischer Kulturbesitz, I HA, Rep. 76 IV, Kultusministerium, Sekt. 3, Abt. XIII, Nr 23. Das Bernhardiner – Kloster zu Cadinen, die Aufhebung desselben und Bestimmung über das Vorhandene Vermögen 1824-1863, pismo z 22 czerwca 1814.

 

Opracowania

Borkowska M., Zakony żeńskie w Polsce w epoce nowożytnej, w: Dzieje chrześcijaństwa Polski i Rzeczypospolitej Obojga Narodów, red. J. Kłoczowski, Lublin 2010, s. 287-376.

Czaplewski P., Ważniejsze rękopisy poklasztornej biblioteki w Świeciu, „Zapiski TNT”, 4 (1917) nr 2, s. 55-56.

Krasicki I., Monachomachia czyli wojna mnichów, Warszawa 1985.

Lademann M., Biblioteka klasztoru oo. reformatów w Wejherowie, „Studia Pelplińskie”, 27 (1998) s. 221-244.

Lenart E., Biblioteki bernardyńskie w Polsce od 2. połowy XV wieku do końca wieku XVIII, w: Pięćset pięćdziesiąt lat obecności oo. bernardynów w Polsce (1453-2003), red. W.F. Murawiec, D.A. Muskus, Kalwaria Zebrzydowska 2006, s. 659-676.

Liek G., Die Stadt Löbau in Westpreussen mit Berückchitigung des Landes Löbau, Marienwerder 1892.

Opgenoorth E., Verfassung, Verwaltung, Recht, Militär in Ost- und Westpreußen 1772-1807, w: Handbuch der Geschichte Ost- und Westpreußens, Teil II/2, hrsg. E. Opgenoorth, Lüneburg 1996, s. 44-48.

Piszcz E., Biblioteka klasztoru oo. reformatów w Łąkach na Pomorzu, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 2 (1961) z. 1-2, s. 207-226.

Poliński L., Szkoła zakonna dla nauki postępowania w doskonałości y edukacyi w dobrym źyciu młodziezy zakonney, powszechnie zaś dla poźytku kaźdego zakonnika, b.m. 1787.

Strutyńska M., Biblioteka bernardynów w Lubawie, w: Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi, Warszawa 1986, s. 5-76.

Wojtkowski J., Katalog inkunabułów Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego Metropolii Warmińskiej „Hosianum” w Olsztynie, Olsztyn 2007.

Wysocki S., Kazania różne, b.m. 1750.

Zawadzki W., Duchowieństwo katolickie oficjalatu pomezańskiego w latach 1525-1821, t. 1: Studium prozopograficzne, Elbląg 2009.

Zawadzki W., Dzieje klasztoru bernardyńskiego w Kadynach, Olsztyn 2002.

Zawadzki W., Księgozbiór klasztoru bernardyńskiego w Kadynach w zasobach Biblioteki Elbląskiej, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 102 (2014) s. 333-380.

Zawadzki W., Losy franciszkanów w Prusach Zachodnich w okresie kasaty ich klasztorów, „Hereditas monasteriorum”, 2 (2013) s. 95-97.

Zawadzki W., Zakony w Pomezanii w XVII-XIX wieku, Olsztyn-Elbląg 2013.

 

Informacja o autorze / Information about Author

Ks. Wojciech Zawadzki – prof. dr. hab. nauk humanistycznych z zakresu historii; Wydział Nauk Historycznych; Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego; Warszawa;

e-mail: wzawadzki@elblag.opoka.org.pl

https://orcid.org/0000-0003-2040-8727