Grzegorz Chajko:

PL: Relacje niemiecko-polskie w rzymskokatolickiej parafii pw. Świętej Trójcy w Machlińcu w archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego w przekazie ks. Władysława Krzystyniaka z 1922 roku

EN: German-Polish relations in the Roman Catholic Parish of the Holy Trinity in Machliniec in the archdiocese of Lviv of the Latin rite in Rev. Władysław Krzystyniak’s account of 1922

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 109 (2018)

Strony / pages: 39-74

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2018.109.04

 

 

Streszczenie:

Historia Kresów Południowo-Wschodnich w okresie II Rzeczypospolitej wciąż pełna jest „białych plam”, które czekają na odkrycie. Dotyczy to również badań nad relacjami pomiędzy narodami zamieszkującymi te ziemie przed II wojną światową. Niniejsza publikacja szczegółowo przybliża i opisuje warunki życia Niemców i Polaków w rzymskokatolickiej parafii Machliniec koło miasta Stryja w archidiecezji lwowskiej według stanu z 1922 r., w parafii, w której zdecydowaną większość wiernych stanowiła pierwsza nacja. W artykule można zatem znaleźć szczegółowe informacje dotyczące warunków ich życia codziennego, wielopłaszczyznowych odniesień do spraw Kościoła rzymskokatolickiego, a przede wszystkim kwestii liturgii odmawianej w językach narodowych. Sporo miejsca poświęcono zwłaszcza społeczności polskiej, która w zdominowanej przez Niemców parafii posiadała ograniczone prawa i swobody. Omawiana publikacja w zasadniczej części składa się z edycji źródłowej sprawozdania przesłanego w 1922 r. do Kurii Metropolitalnej we Lwowie przez ówczesnego duszpasterza w Machlińcu ks. Władysława Krzystyniaka. Tekst dokumentu opracowano i opatrzono licznymi przypisami, a także poprzedzono wprowadzeniem redakcyjnym, który przybliża go czytelnikom. Całość uzupełnia krótki koncept odpowiedzi Kurii, skierowany do ks. Krzystyniaka, który mimo faktu, iż nie zachował się w całości, stanowi i tak ważny dowód na to, iż kwestie poruszone przez autora zostały zauważone i nie zlekceważone. Edytowany dokument ks. Krzystyniaka nie był jak dotąd publikowany.

Słowa kluczowe: relacje niemiecko-polskie, archidiecezja lwowska, duszpasterstwo; ks. Władysław Krzystyniak; Machliniec, Lwów, Małopolska Wschodnia

 

 

Summary

The history of the South-East Borderlands during the period of the Second Republic of Poland is still full of ‘missing pieces’, which are yet to be discovered. This also refers to research on the relations between nations living in this area before the Second World War. The following publication presents in detail the living conditions of the Germans and the Poles in the Roman Catholic parish in Machliniec near the town of Stryja in the archdiocese of Lviv in 1922, the parish where the former nation was in the majority. The article includes detailed information on their daily life, multifaceted references to the issues connected with the Roman Catholic Church, and above all the liturgy recited in national languages. There is also a good deal of information on the Polish community which had limited rights and liberties in the parish dominated by the Germans. The discussed publication consists mostly of the edition of the source account sent to the Metropolitan Curia in Lviv by the then priest in Machliniec Rev. Władysław Krzystyniak in 1922. The document was analysed and preceded by an editorial preface, which outlines the content of the text. In addition, numerous footnotes were added to it. It is also complemented by a short concept of Curia’s response, addressed to Rev. Krzystyniak, which – despite the fact that it didn’t survive in its entirety – is good proof that the issues raised by the author were noticed, not neglected. The edited document of Rev. Krzystyniak has not been published so far.

Key words: German-Polish relations, the archdiocese of Lviv, chaplaincy, Rev. Władysław Krzystyniak, Machliniec, Lviv, Eastern Małopolska

 

 

Bibliografia / References

Źródła rękopiśmienne

- Archiwum im. abp. Eugeniusza Baziaka w Krakowie, Akta Konsystorskie, sygn. 840, Sprawozdanie ks. Władysława Krzystyniaka o stanie parafii Machliniec, 21 III 1922 r.

- Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMK), Akta Personalne, sygn. B 519, Tabela służbowa ks. Władysława Krzystyniaka, b. d.

 

Źródła drukowane

Bilczewski Józef, Okólnik do Duchowieństwa i Wiernych Archidiecezji lwowskiej ob. łac. z powodu wyboru Piusa XI, „Kurenda Kurii Metropolitalnej obrządku łacińskiego we Lwowie, 1922, nr 2, s. 7-8.

Eksterminacja narodu polskiego i Kościoła rzymskokatolickiego przez ukraińskich nacjonalistów w Małopolsce Wschodniej w latach 1939-1945. Materiały źródłowe, oprac. Józef Wołczański, cz. 1, Kraków 2005; cz. 2. Kraków 2006.

Inwokacja «Królowo Korony Polskiej» w Litanii Loretańskiej, „Kurenda Kurii Metropolitalnej obrządku łacińskiego we Lwowie, 1920, nr 3, s. 7-8.

Kościół rzymskokatolicki i Polacy w Małopolsce Wschodniej podczas wojny ukraińsko-polskiej 1918-1919. Źródła, t. 1, oprac. Józef Wołczański, Lwów-Kraków 2012, s. 551.

List pasterski biskupów polskich o małżeństwie do duchowieństwa i wiernych, 20 października 1921 r.

Ruch wszechniemiecki na Wschodzie, „Goniec Częstochowski”, 1907, nr 264, s. 1.

Schematismus [Elenchus, Catalogus] archidioecesis Leopoliensis ritus latini 1853-1939, Leopoli 1853-1939.

Schematyzm archidiecezji w Lubaczowie, Lubaczów 1981.

 

Opracowania:

Torzecki Ryszard, Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929, Kraków 1989.

Torzecki Ryszard, Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993.

Poliszczuk Wiktor, Zginęli z rąk ukraińskich, Toronto 1998.

Poliszczuk Wiktor, Posłanie do braci Polaków. Prawosławnego Ukraińca w 55-tą rocznicę mordów wołyńskich, Toronto-Warszawa 1998.

Poliszczuk Wiktor, Ukraińskie ofiary OUN-UPA, Toronto 1998.

Krasny Piotr, Kościół parafialny p.w. Świętej Trójcy w Machlińcu, w: Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa ruskiego, t. 9, red. Jan K. Ostrowski, Kraków 2001, s. 95-99.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, t. 5, Warszawa 1884, s. 873.

Henryk Szczerbiński, Deutschtumsbund zur Wahrung der Minderheitsrechte in Polen, w: Encyklopedia Historii Drugiej Rzeczypospolitej, red. zbior., Warszawa 1999, s. 75.

Dzieduszycki Konstanty, w: Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939. Słownik biograficzny, t. 1, red. Andrzej Krzysztof Kunert, Warszawa 1998, s. 451-452.

Chajko Grzegorz, Arcybiskup Bolesław Twardowski (1864-1944) metropolita lwowski obrządku łacińskiego, Rzeszów 2010.

Smólski Grzegorz, Kolonie i stosunki niemieckie w Galicji, Kraków 1910.

 

Prasa

Chajko Grzegorz, O Niemcach i Polakach w Małopolsce Wschodniej, „Kurier Galicyjski”, 2013, nr 11, s. 15.

 

 

Informacja o autorze / Information about Author

Dr Grzegorz Chajko, Katedra Archiwistyki i Nauk Pomocniczych Historii, Instytut Historii, Wydział Historii i Dziedzictwa Kulturowego, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, mail: grzegorz.chajko@upjp2.edu.pl