Sebastian Dudzik:

PL: Theatrum urbium italicarum Pietra Bertellego – przedsięwzięcie wydawnicze biskupa Hieronima Rozrażewskiego podczas jego podróży do Rzymu.

EN: Theatrum urbium italicarum by Pietro Bertelli – Bishop Hieronim Rozrażewski’s publishing undertaking during his visits to Rome

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 109 (2018)

Strony / pages: 95-134

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2018.109.06

 

 

Streszczenie:

Z końcem 1599 roku w Wenecji ukazała się bogato ilustrowana książka Theatrum urbium Italicarum. Jej autorem oraz wydawcą był padewski drukarz i rytownik – Pietro Bertelli. Zgodnie z informacjami zawartymi we frontyspisie oraz tekście dedykacyjnym dzieło to ofiarowane zostało biskupowi kujawsko-pomorskiemu Hieronimowi Rozrażewskiemu (1542-1600).

Niniejszy artykuł poświęcony jest kilku zasadniczym kwestiom związanym z powstaniem i oddziaływaniem tego wydawnictwa. W pierwszym rzędzie przybliżony został krąg bezpośrednich twórców książki: wydawcy Pietra Bertellego oraz dających się zidentyfikować twórców poszczególnych rycin (Jacoppo Monticolo, Francesco Bertelli). Następnie omówiona została typologia przedstawień miast, ich pierwowzory ikonograficzne i bezpośrednia proweniencja. Wskazanie tej ostatniej w powiązaniu z udowodnieniem  realnego wpływu publikacji Bertellego na materiał ilustracyjny szeregu późniejszych przedsięwzięć wydawniczych, pozwolił określić znaczenie Theatrum w rozwoju nowożytnej książkowej weduty.

Osobne omówienie znalazł w tekście problem okoliczności powstania książki oraz udział w całym przedsięwzięciu polskiego hierarchy.

Słowa kluczowe: biskup Hieronim Rozrażewski; Bertelli Pietro, grafika książkowa XVI w., weduta, widoki miast włoskich, ikonografia miast włoskich, Theatrum urbium Italicarum, Jacopo Monticolo

 

Summary

At the end of 1599, a richly illustrated book TheatrumurbiumItalicarum appeared in Venice. The author and publisher was a printer and engraver of Padua - Pietro Bertelli. According to the information provided on the front page and the dedication text, the work was donated to the bishop of Kujawy and Pomorze, Hieronim Rozrażewski (1542-1600). The following article is devoted to several key issues related to the release and influence of this publication. First, the paper focuses on the direct creators of the book: the publisher Pietro Bertelli and the identifiable creators of the various prints (Jacopo Monticolo, Francesco Bertelli). Then it presents the typology of the town depictions, their iconographic representations and direct provenance. Establishing their origins and linking them with the real influence of Bertelli's publication on the illustration material of a number of later publishing undertakings allowed for determining Theatrum's importance in the development of a modern veduta. The text also discusses the problem of the origins of the book and the Polish hierarch’s involvement in this entire undertaking.

Key words: Bishop Hieronim Rozrażewski, Bertelli Pietro, the 16th-century book design, a veduta, the images of Italian towns, the iconography of Italian towns, TheatrumurbiumItalicarum, Jacopo Monticolo

 

Bibliografia / References

Bachmann Friedrich, Die alten Städtebilder. Ein Verzeichnis der graphischen Ortsansichten von Schedel bis Merian, Leipzig 1936.

Bertelli Donato, Le vere imagini et descritioni delle più nobilli città dell mondo,Venezia 1569.

Bertelli Ferrando, Civitatum aliquod insigniorum et locorum, Venetiis 1568.

Bertelli Pietro, Vite degli imperatori Turchi con loro effigie intagliate in rame, Vicenza 1599.

Borroni Fabia, Bertelli Pietro, w: Dizionario Biog rafico degli Italiani, t. 9, Roma 1967, s. 499-500.

Borroni Salvadori Fabia, Carte, piante e stampe storiche delle raccolte lafreriane della Biblioteca Nazionale di Firenze, Rome 1980.

Bóbr Maciej, Mistrzowie grafiki europejskiej. Od XV do XVIII wieku, Warszawa 2000.

Braun Georg, Hogenberg Franz, Civitates orbis terrarum, T. 1-6, Köln 1572- 1618.

Bruhn Wolfgang, Alte deutsche Städtebilder: 24 fabrige Blätter nach Georg Braun und Franz Hogenberg, Leipzig 1938.

Bury Michael, Antonio Tempesta as Printmaker: Invention, Drawing and Technique, w: Drawing 1400-1600, Invention and Innovation, red. S. Curie, Aldershot 1998, s. 189-205.

Chodyński Stanisław, Testament biskupa Hieronima Rozdrażewskiego biskupa włocławskiego, z r. 1599, „Przegląd Katolicki”, 21 (1883) nr 3, s. 509-513.

Czaplewski Paweł, Hieronim Rozrażewski a książka, „Silva Rerum”, 1/2 (1938) s. 9-15.

Czaplewski Paweł, Korespondencja biskupa Hieronima Rozrażewskiego, t. 2, Toruń 1939.

da Mareto Felice, Parma e Piacenza nei secoli, Parma 1975.

Dudzik Sebastian, The Images of Towns and Cities in the Book Illustrations of the Second Half of 16th Century. Ways of Functioning and Types of Presenting, w: Pejzaż – narodziny gatunku 1400-1600, Materiały sesji naukowej 23-24 X 2003, red. S. Dudzik i T. J. Żuchowski, Toruń 2004, s. 319-340.

Elliot James, The city in Maps urban mapping to 1900, London 1987.

Estreicher Karol, Bibliografia staropolska, t. XXVI, Kraków 1915.

Fabri Alessandro, Diversarum nationum ornatus oraz Additio ad duos superiores libros de habititus, Padova 1593.

Filippi Elena, Bertelli Pietro, w: K. G. Saur, Allgemeines Künstlerlexikon, t. 10, Leipzig 1995 s. 50

Fonseca Cosimo Damiano, «Che tutto si stamperà in brieve tempo». Un Atlante di Città del Mezzogiorno progettato nel XVI secolo, w: http://www.lincei.it/files/documenti/LectioBrevis_Fonseca_08-02-2013.pdf  (dostęp: 19.06.2016)

Gulletta Maria Ida, Città ‘ritratte’ per un viaggio in Sicilia alla fine del XVI secolo (Disegni raccolti da P. Angelo Rocca, 1584), w: Viaggio in Sicilia: racconti, segni e città ritrovate. X Convegno di Studi di Sicilia Antica, Caltanissetta 10-11 maggio 2013, red. M. Congiu, C. Micciché, S. Modeo, Caltanissetta-Roma 2014, s. 351-376.

Grzebień Ludwik, Biblioteka biskupa Hieronima Rozrażewskiego (1542-1600), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 22 (1971) s. 61-168.

Kowalska Halina, Rozdrażewski Hieronim, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 32, Kraków 1991, s. 355- 365.

Kruft Hanno-Walter, Storia delle teorie architettoniche. D Vitruvio al Settecento, Roma 1999.

Laneri Maria Teresa, La Sardiniae brevis historia et descriptio, w: S. Arquer, Sardiniae brevis historia et descriptio, red. M. Laneri, Cagliari 2008, s. XCVII-CLXVII.

Le Piante di Roma, red A. P. Frutaz, Roma 1962.

Librowski Stanisław, Biskup Hieronim Rozrażewski jako humanista i mecenas, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 11 (1965) s. 201-263.

Marabotto Maria Paola, In viaggio per conoscere, rappresentare e conserware ritratti di citta’ nell “Theatrum Urbium Italicarum”, w: C. Gambardella, Le Vie dei Mercanti. S.A.V.E. Heritage. Safeguard, of Architectural Visual, Environmental Heritage, vol. 1, Napoli 2011 (publikacja na CD dostępna również online:  http://www.academia.edu/2335712/In_viaggio_per_conoscere_rappresentare_e_conservare._Ritratti_di_citt%C3%A0_nel_Theatrum_Urbium_Italicarum_Travel_to_learn_represent_and_store._City_portraits_in_Theatrum_Urbium_Italicarum (dostęp: 19.06.2016).

Maggi Girolamo, Castriotto Jacomo, Delle fortificatione della Città (...) libri tre, Venetia 1564. 

Mazzuchelli Giammaria, Gli Scrittori d’Italia, T. 2, Brescia 1760.

Miani Uluhogian Franca, Parma, i modi di vedere una cittá, Parma 1985.

Militello Pietro, Ritratti di città in Sicilia e a Malta (XVI-XVII secolo), Palermo 2008.

Muratore Nicoletta, Munafò Paola, Immagini di città raccolte da un frate agostiniano alla fine del XVI secolo, Roma 1991.

Nierzwicki Krzysztof, Biblioteki Kartuzji Kaszubskiej oraz jej konwentów filialnych w Berezie Kartuskiej i Gidlach, Pelplin 2001.

Pawlicki Maciej, Związki geometryczne XVII-wiecznych widoków miast z ich rzeczywistym rozplanowaniem, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury”, 7 (1973) s. 161-173.

Pilz Kurt, Hirschvogel Augustin, w: Neue Deutsche Biographie, Band 9, Berlin 1972, s. 231-232.

Polkowski Ignacy, Jeszcze o testamencie biskupa Hieronima Rozrażewskiego, „Przegląd Katolicki”, 22 (1884) s. 473-374.

Popham Arthur Ewart, George Hoefnagel and the Civitates Orbis Terrarum, „Maso Finiguera”, 1 (1936) s. 120-180.

Porcacchi Tomasso, L’isole piu famose del mondo, Venetia 1590

Puppi Lionello, Universo Mario, Le citta nella storia d’Italia. Padova, Bari 1982.

Saccomani Elisabetta, Il paesaggio nel disegno veneziano delia prima meta del Cinquecento: i disegni da collezione, w: Pejzaż. – narodziny gatunku 1400-1600, Materiały sesji naukowej 23-24 X 2003, red. S. Dudzik i T.J. Żuchowski, Toruń 2004, s. 201-216.

Schedel Hartman, Liber Cronicarum, Nürnberg 1493.

Schmitt Annegrit, Hanns Lautensack, w: Neue Deutsche Biographie, Band 13, Berlin 1982, s. 729.

Schultz Juergen, The printed plans and Panoramic Vievs of Venice (1486-1797), Firenze 1970.

Schultz Juergen, Jacopo de’ Barbari’s view of Venice: map making, city views and moralized geography before the year 1500, “Art Bulletin”, 9 (1978) s. 425-474.

Scolari Stefano, Paolo Forlani. w: http://www.mapforum.com/11/11issue.html (dostęp: 20.07.2007).

Stella Aldo, Arquer Sigismondo, w: Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 4, Roma. 1962, s. 302-304.

Testamentum olim reverendissimi domini Hieronymi comitis a Rozrażov, episcopi Wladislaviensis, w: Monumenta historica dioeceseos Wladislaviensis, t. 2, Wladislaviae 1882.

Tooley Ronald Vere, Maps in italian Atlases of the Sixtenth Century, “Imago Mundi”, 3 (1939) s. 12-47.

Ulewicz Tadeusz, Iter Romano-Italicum Polonorum. czyli o związkach umysłowo-kulturalnych Polski z Włochami w wiekach średnich i renesansie, Kraków 1999.

Valente Giuseppina, L’itinerario d’Italia di Franz Schott: un prototipo seicentesco della guida per il viaggio in Italia, w: F. Schott, Itinerario overo descriitione de’ viaggi principali in Italia, Padova [reprint wydania 1670 roku], Edizioni CISVA 2009,s . III-XXVIII.

Vallegio (Valesio) Francesco, Raccolta di li più illustri et famose città di tutto il mondo, Venetiis bd.

Vasari Giorgio, Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów, oprac. i tłum. K. Estreicher, t. 4, Warszawa-Kraków 1985.

Visceglia Maria Antonietta, Il viaggio ceremoniale di Carlo V dopo Tunisi, w: Dimensioni e problemi della ricerca storica, Roma 2001.

Zappella Giuseppina, Le marche dei tipografi e degli editori italiani del Cinquecento, T. 1, Milano 1986.

 

Informacja o autorze / Information about Author

Sebastian Dudzik – dr historii sztuki; adiunkt w Katedrze Historii Sztuki i Kultury; Instytut Sztuki UMK w Toruniu; e-mail: sebdudzik@op.pl