Tomasz Nowicki

 

PL: Źródła do badań prozopograficznych nad duchowieństwem i personelem parafialnym diecezji włocławskiej w okresie nowożytnym

EN: Sources for prosopographic research on the clergy and their auxiliary personnel in the parishes of the Diocese of Włocławek in the early modern period

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 112 (2019)

Strony / pages: 255-275

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2019.112.13

 

 

Streszczenie:

Źródła dotyczące nowożytnych parafii odnotowują grupy ludzi zarządzających i wspomagających działanie tych ośrodków. Byli to ministrii ecclesiae, czyli duchowieństwo i wspomagający ich personel pomocniczy, czyli służba kościelna. Ci pierwsi to ministri sacramentorum. Spełniali najistotniejszą rolę w parafii, choć w badanym okresie mogła ona wykraczała ona poza granice ścisłej obsługi religijnej i duszpasterskiej. Z kolei świeccy pełnili funkcje pomocnicze wspomagając duchowieństwo w różnorodnych zadaniach wykonywanych w parafii. Byli to zatem zakrystianie, nauczyciele, kantorzy, organiści, kalikanci, dzwonnicy, grabarze, ale też położne czy ministranci.

W artykule zostały przedstawione źródła, z których czerpać można wiedzę na temat wspomnianych wyżej grup. Zostało to ukazane na przykładzie materiałów archiwalnych dotyczących przedrozbiorowej diecezji włocławskiej. Do najciekawszych i najważniejszych źródeł, zawierających najwięcej informacji o ludziach zaangażowanych w życie parafii należą akta wizytacji kanonicznych. Nie są one całkowicie jednorodne. Nie zawsze obejmują wszystkie parafie diecezji, ale nade wszystko mają różny zakres informacyjny, bo tworzono je o różne kwestionariusze pytań. Niemniej te najpełniejsze informacyjnie są znakomitym źródłem do badań nad duchowieństwem parafialnym i służbą kościelną.

Do badań zwłaszcza nad duchowieństwem parafialnym przydatne są księgi wpisów powstałe w urzędach konsystorskich, ale także te pochodzące z kancelarii biskupiej. W tym przypadku szczególną wartość poznawczą mają księgi biskupich czynności pontyfikalnych, zwłaszcza zaś księgi święceń duchownych. Wyjątkowym źródłem informacji do badań prozopograficznych, choć w perspektywie studiów nad duchowieństwem i służbą kościelną raczej o charakterze pomocniczym, są księgi metrykalne. Kancelarie parafialne tworzyły je w miarę systematycznie począwszy od Soboru Trydenckiego. Dzięki temu możliwe jest uzyskanie dynamiki opisu, jeśli zachowana jest systematyczność i ciągłość tej dokumentacji.

Poza tym wiedzę o duchowieństwie i służbie parafialnej czerpać należy z wielu innych rodzajów źródeł: metryk kolegiów i seminariów, klasztornych ksiąg zmarłych, opisów kościołów i parafii sporządzanych przez różnych autorów, akt kapitulnych, pojawiających się pod koniec XVIII wieku schematyzmów diecezjalnych, ale także w aktach o proweniencji świeckiej, jak np. księgach z kancelarii miejskich.

Słowa kluczowe: prozopografia; duchowieństwo; słudzy kościelni; diecezja włocławska

 

Summary

The sources regarding modern parishes record groups of people managing and supporting these centres. These were ministrii ecclesiae, that is priests and their auxiliary personnel. The priests – ministri sacramentorum – played the most important role in a parish; their work, however, extended beyond religious and pastoral duties. As far as laypeople are concerned, they assisted priests in parish work. They were sacristans, teachers, cantors, organists, organ pumpers, bell-ringers, gravediggers, midwives and altar servers.

The article presents the sources providing information on the groups mentioned above. The archival material that is analysed concerns the diocese of Włocławek in the pre-partition period. The most important and significant sources are the records of canonical visits, containing a great amount of information about the people involved in parish life. These records are not entirely consistent: they do not always include all parishes of the diocese, and above all, they differ in the scope of information, as they were produced on the basis of various questionnaires. Nevertheless, the ones containing a great number of details are invaluable sources for research on the parish clergy and their auxiliary personnel.

Other sources useful for research on the parish clergy are the records produced by consistory and episcopal offices. In the latter case, these are the books of episcopal pontifical duties, which, especially the ones of holy orders, are particularly significant for research purposes. In addition, register books constitute an exceptional source of information (although rather of an auxiliary nature) for prosopographical research on the clergy and the people who helped them. Parish offices created registers systematically from the Council of Trent onwards. Consequently, the continuity of the documentation enables a comprehensive description of the subject under study.

In addition, one can learn a lot about the clergy and parish auxiliary personnel from other types of sources: the records of colleges and theological seminaries, monastic books of the deceased, the description of churches and parishes provided by various authors, chapter records, diocesan schematisms (appearing at the end of the eigthteenth century), and secular records such as books from municipal offices.

Key words prosopography; the clergy; auxiliary personnel; the diocese of Włocławek

 

Bibliografia / References

Źródła archiwalne

Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie

Zespół: Akta Konsystorza Gnieźnieńskiego

[Visitationes ecclesiarum archidiaconatu Crusviciensis 1582-1597], sygn. E1.

Visitatio ecclesiarum parochialium in archidiaconatu Crusvcensi consisten ex mandato et commisione (...) Stanislai de Lubraniec Dąmbski, epi Vladislaviensi et Pomeraniae per Joannem Michtarowski, archidiaconum Crusvicensem, canonicum Vladislaviensem ... in Anno Millesimo sexacentessimo nonagessimo nono expedita, sygn. E7.

Visitatio archidaconatus Crusvicensis ex mandato (...) Constantini Szaniawski Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopi Cuiaviensis et Pomeraniae per (...) Paulum Wolski, cancelarium Vladislaviensem archidiaconum Crusvicensem expedita Anno Dni 1712, sygn. E8.

Visitatio generalis archidiaconats Crusviciensis per ... Martinum Nicolaum Troynarski et Lucam Płachecki visitatores delegatos expedita, 1763-1764, sygn. E16.

Acta visitationis generalis Rybinscianae archidiaconatus Crusviciensis 1779-1780, sygn. E 19.

Archiwum Diecezjalne w Pelplinie

Zespół: Gedanensia – akta archidiakonatu pomorskiego

Visitatio per totum Pomeraniae Archidiaconatum, qui rurales decanatus habet decem, ex voluntate Rmi ... Hieronymi Comitis a Rozdrazow, Dei gratia episcopi Vladislaviensis et Pomeraniae, per Sebastianum Liwierzki SRP capellanum ... facta. 1583-1598, sygn. G1a [dublet sygn. G1b].

Acta Consistorii Gedanensis 1592-1595, sygn. G2.

Visitatio Archidiaconatus Pomeraniae sub felicissimis auspiciis (...) Bonaventurae de Niedzielsko Madaliński, Dei et Apostolicae Sedis gratia Episcopi Vladislaviensis et Pomeraniae a (...) Andrea Albinowski, Archidiacono Pomeraniae, Cantore Premisliensi, Praeposito Volboriensi Anno 1686 et 1687 peracta; sygn. G20b.

Acta Visitationis (...) Christophori Antonii de Słupow Szembek I.U.D, archidiaconi Pomeraniae, officialis Gedanesis ac per Pomeraniam generalis Anno 1701 et 1702 expeditae, sygn. G24.

Visitatio PR. Christophori Antonii Szembek archidiaconi Pomeraniae 1702, sygn. G25.

Archidiaconatus Pomeraniae sub auspiciis (...) Constantini Feliciani de Szaniawy Szaniawski Episcopi Vladislaviensis et Pomeraniae per Joannem Casimirum Jugowski, Archidiaconum Pomeraniae visitatus A.D. 1710 et A.D. 1711, sygn. G26.

Visitatio generalis Ecclesiarum Archidiaconatus Pomeraniae tribus decanatibus Gedanensi, Starogardensi et Dirschaviensi dinstinctarum per PARD. Bartholomeum Franciscum Trochowski Ins. Collegiatae Crusv. canonicum, oficialem Svecensem praepositum Serocensem ab (...) Antonio Casimiro Ostrowski episcopo Vladisl. Et Pomeraniae delegatum commissarium et deputatum visitatorem generalem expedita, 1765-1766, sygn. G61;

Visitatio Ecclesiarum Decanatus Svecensis in Archidiaconatu Pomeraniae consistentium per ipsummet (...) Antonium Casimirum de Ostrow Ostrowski episcopum Vladisl. et Pomeraniae ... /et/ per (...) Lucam Płachecki canonicum Lublinensem, praepositum Iunivladislaviensem peracta et expedita A.D.1766, sygn. G62;

Visitatio generalis decanatuum Pucensis et Leoburgensis, Mirachoviensis et Büttoviensis in dioecesis Pomerana consistentum sub felici regimine (...) Antoni Casimiri de Ostrow Ostrowski episcopi Vladisl. et Pomeraniae, officialatu vero (...) Cypriani Casimiri de Komorze Wolicki suffraganei Pomeraniae, vicarii in spiritualibus generalis ac parochi Gedanensis per me Bazilium Złocki Archidiaconi Pomeraniae (...) visitatorem generalem expedita A.D. 1766, sygn. 63a;

Visitatio Generalis /Ostraviana/ decanatuum Pucensis et Leoburgensis, Mirachoviensis et Büttoviensis in Dioecesi Pomerana consistentium per me Basilium Złocki Archidiaconum Pomeraniae, praepositum Skarszeviensem, visitatorem generalem expedita A.D. 1766, sygn. G63b.

Visitatio generalis Ecclesiarum decanatuum Buttoviensis, Leoburgensis et Mirachoviensis ex mandato (...) Josephi Rybiński episcopi loci-ordinarii Vladislaviensis et Pomeraniae per (...) /Joannem Josephum/ Gręca decanum praepositum Pucensem, praedictorem decanatuum ecclesiarum visitatorem generalem deputatum expedita anno 1780, sygn. G69.

Visitatio generalis ecclesiarum decanatuum Dirschaviensis et Starogardensis ex mandato (...) Josephi Rybiński episcopi Loci-ordinarii Vladisl. et Pomeraniae per PAR. Lucam Joannem Krzykowski canonicum Crusvic., notarium apostolicum, visitatorem delegatum peracta anno 1780, sygn. G70.

Visitatio generalis ecclesiarum parochialium decanatuum Neoburgensis et Mevensis ex mandato (...) Josephi Rybiński episcopi Vladisl. et Pomeraniae per (...) Andream Schultz, canonicum Crusvic., decanum foraneum Dirschaviensem visitatorem generalem deputatum in anno 1780 et 1781 expedita, sygn. G71.

Visitatio generalis ecclesiarum parochialium in decanatu Gedanensi et Pucensi consistentium ex commissu (...) Josephi Rybiński episcopi Vladisl. et Pomeraniae per (...) Joannem Bastkowski canonicum cath. Livoniae, decanum foraneum et praepositum Starogardensem, generalem deputatum visitatorem ab a. 1782 inchoata et eodem anno expedita, sygn. G72.

Zespół: Varia

Echo sepulchralis sive Epitaphia, Inscriptiones studio et labore A.R.D. Joannis Borck Parochi Borzyszkoviensis et Breznensis collecta A.D. 1765, ADPelp., Pars I, sygn. V8.

Echo sepulchralis sive Epitaphia, Inscriptiones ac Monumenta Varia Prussiae illiquae adjacentum Provinciarum (...) A.R.D. Joannis Borck Parochi Borzyszkoviensis et Breznensis collecta A.D. 1765, ADPelp., Pars II, sygn. V9.

Archiwum Diecezjalne we Włocławku

Zespół: Akta biskupów kujawskich i pomorskich

[Wizytacje z czasów biskupa Rozrażewskiego z 1598 r.], sygn. W4 (98).

[Wizytacja archidiakonatu włocławskiego, kruszwickiego i pomorskiego z l. 1582-1583], sygn. W5 (69).

[Wizytacja archidiakonatu kruszwickiego z 1594, 1597 i 1599], sygn. W6 (70).

[Wizytacta archidiakonatu pomorskiego z 1597 r.], sygn. 7 (71).

Visitatio ecclesiarum parochialium in archidiaconatu Vladislaviensis (iussu Matthiae Lubinski, episcopi Kujaviensi et Pomeraniae) per admodum reverendum dominum Sebastianum Grotkowski, I.U.D. Archidiaconum Vladislaviensem in anno Domini millesimosexcentesimotrigesimo nono et aliis, succesive facta expedita [1639-1647], sygn. 13 (74).

Visitatio ecclesiarum parochialium in archidaconatu Vladislaviensi, sub felici regimine (...) Constantini Feliciani Szaniawski, Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopi Vladislaviens[si] et Pomeraniae, per (...) Joannem Stanislaum Borzysławski, archidaconum Vladislaviensem in anno Dni millesimo sepingentesimo undecimo expedita, sygn. W14 (75).

Synopsis ecclesiarum et status earum parochorum tum et decretorum reformationis ex praesenti visitatione archidaconatus Wladislaviensis connotata anno D[omini] 1711, sygn. W15 (76).

Visitatio ecclesiarum decanatuum Covaliensis et Izbicensis, per me Matthaeum Błędowski decanum Vladislaviensem, visitatorem generalem, ab (...) Antonio Ostrowski episcopo Vladislaviensi et Pomeraniae datum et deputatum, anno Domini 1765-to expedita (1765-1766), sygn. W25 (83).

Visitatio trium in diaecesi Vladislaviensi decanatuum Nieschoviensis, Służevensis, Bobrovicensis, ex commisso (...) Antonii Casimiri in Ostrow Ostrowski Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopi Vladislaviensis et Pomeraniae, per (...) Franciscum Ksavierium a Witoszyn et Grochowalsk Grochowalski U.I.D [...] anno Domini 1766-to expeditae, sygn. W26 (84).

Visitatio generalis decanatuum Brestensis, Radziejoviensis et Iunivladislaviensis sub felici regimine (...) Antoni Casimiri de Ostrow Ostrowski Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopi Vladislaviensis et Pomeraniae, per me Ludovicum Carolum Bratoszewski ecclesiae cathedralis Vladislaviensis primicerium facta anno Domini 1766-to, sygn. W27 (85).

Visitatio decanalis Służeviensis, ex mandato (...) loci ordinarii (Josephi Rybiński), iuxta puncta pro dioecesis Vladislaviensis et Pomeraniae [...] per (...) Michaelem Maiewski decanum Służevensem, parochum Sinniarzeviensem expedita (1778), sygn. W36.

Visitatio generalis decanatus Bobrovnicensis, sub felici regimine (...) Josephi Rybiński episcopi Vladislaviensis et Pomeraniae, per (...) Matthiam Nałęcz decanum cathedralem Vladislaviensem anno Domino 1779 expedita, sygn. W37.

[Wizytacja dekanatów brzeskiego i radziejowskiego, przeprowadzona w 1779 r. za rządów bpa Józefa Rybińskiego], sygn. W38.

Visitatio generalis ecsiarum decanatum Brestensis et Radziejoviensis, ab (...) Josepho Rybiński episcopoo Vladislaviensi et Pomeraniae [...] per (...) Josephum Gliński [...] ad eandem perficiendam specialiter delegatum, expedita anno Domini 1779, sygn. W39 (89).

Visitatio generalis essiarum decanatuum Kovaliensis et Izbicensis in dioecesi Vladislaviensi, ex mandato (...) Josephi Rybiński episcopi loci ordinarii Vladislaviensis et Pomeraniae, per (...) Casimirum Lipski archidiaconum cathedralem vladislaviensem, abbatem commendatarium Lubinensem, a mense novembri anno 1779 ad 10 februari anno 1781 peracta, sygn. W40 (88).

Visitatio generalis essiarum decanatuum Służeviensis et Nieschoviensis, ex mandato (...) Josephi Rybiński episcopi Vladislaviensis et Pomeraniae, per (...) Basileum Złocki archidiaconum Pomeraniae in ecclesia cathedrali Vladislaviensi visitatorem generalem deputatum reassumpta anno 1779-no, sygn. W41 (89).

Visitatio generalis decanatus Volboriensis, authoritate et speciali commissione (...) Josephi Rybiński Dei et Apostolicae sedis gratia episcopi Vladislaviensis et Pomeraniae [...] per (...) Adalbertum Leszczyc Skarszewski canonicum cathedralem Vladislaviesem et Camenecensem [...] expedita anno 1779, sygn. W42 (354).

Visitatio Generalis Ecclesiarum Decanatuum Svecensis et Fordonensis 1780-1781, sygn. W43 (90).

Decreta reformationis pro ecclesiis et beneficiis decanatus Nieschoviensis (1779-1782), sygn. W46.

Principaliora puncta decretorum reformationis pro singulis ecclesiis decanatus Radziejoviensis, in visitatione generali anno Domini 1779 expedita latorum (1779-1782), sygn W47.

Decreta reformationis pro ecclesiis et beneficiis decanatus Służeviensis (1779-1782), sygn. W48.

 

Źródła drukowane

Ad historiam ecclesiasticam Pomeraniae apparatus pauper subsidia literaria poscens a viris bonis et doctis cellectus ad interim a Georgio Schwengel Carthusiae priore 1749, curavit Bruno Czapla, „Fontes Towarzystwa Naukowego w Toruniu”, 16/19 (1912-1915).

Das Totenbuch des Prämonstratenserinnen-Kloster Zuckau bei Danzig, hrsg. von M.Perlbach, w: Quellen und Darstellungen zur Geschichte Westpreussens, Danzig 1906,
s. 189-222.

Decretales Summorum Pontificum pro Regno Poloniae et Constitutiones Synodorum Provincialium et Dioecesanarum Regni eiusdem ad summam collectae, ed. Z.Chodyński, E.Likowski, t.1-3, Posnaniae 1883-1885

Die Matrikel des päpstlichen Seminars zu Braunsberg 1578-1798. Im Namen des Historischen Vereins für Ermland herausgegeben und mit biographischen Zusätzen versehen von Prof. Dr. Georg Lühr, Braunsberg 1925.

Liber mortuorum monasterii Coronoviensis O.Cist., wyd. A. Mańkowski, „Fontes Towarzystwa Naukowego w Toruniu”. 25(1931).

Die Schüller des Braunsberger Gymnasiums von 1694 bis 1776, w: Monumenta Historiae Warmiensis, Lieferung 36-38, Bd. XII, hrsg. G. Lühr, Braunsberg 1932-1934.

Die Schüler des Rösseler Gymnasium nach dem Album der Marianischen Kongregation, von G.Lühr, „Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlande”, 15 (1905) s. 391-464, 579-704; 16 (1910) s. 158-312; 17 (1910) s. 1-144; 18 (1913) s. 138-167.

Statuta synodalia Dioecesis Wladislaviensis et Pomeraniae, collegit et edidit Zeno Chodyński, Varsaviae 1890.

 

Opracowania

Chodyński S., Biskupi sufragani włocławscy, Włocławek 1906.

Chodyński S., Konsystorze w diecezji kujawsko-pomorskiej, Włocławek 1914.

Gręźlikowski J., Recepcja reformy trydenckiej w diecezji włocławskiej w świetle ustawodawstwa synodalnego, Włocławek 2000.

Jabłońska A., Funkcje społeczne parafii archidiakonatu gnieźnieńskiego w XVII wieku, Kielce 2013.

Karłowski K., Z dziejów zarządu majątku kościelnego, „Miesięcznik Kościelny. Organ Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Poznańskiej”, 51 (1936) s. 209-212, 254-257.

Kloskowski G., Sylwetki cystersów pelplińskich w nekrologach i kronice, „Studia Pelplińskie”, 44 (2011) s. 151-302

Kopiczko A., Duchowieństwo katolickie diecezji warmińskiej l. 1525-1821, cz. 1, Olsztyn 2000.

Kracik J., Potrydencki system rekrutacji duchowieństwa w diecezji krakowskiej XVI-XVIII wieku, „Analecta Cracoviensia” 10 (1978) s. 471-493.

Kracik J., Vix venerabiles. Z dziejów społecznych niższego kleru parafialnego w archidiakonacie krakowskim w XVII-XVIII w., Kraków 1982.

Librowski S., Wizytacje diecezji kujawskiej, cz. 1: wizytacje diecezji kujawskiej i pomorskiej, t. 1: Opracowanie archiwalno-źródłoznawcze, z. 1: Wstęp ogólny, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 8 (1964) s. 5-186,

Librowski S., Wizytacje diecezji włocławskiej, cz. 1: wizytacje diecezji kujawskiej i pomorskiej, t. 1: Opracowanie archiwalno-źródłoznawcze, z. 2: Wizytacje w latach 1123-1421, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 10 (1965) s. 35-206.

Librowski S., Katalog rubrycel i schematyzmów diecezji i zakonów historycznej Polski znajdujących się w księgozbiorze podręcznym Archiwum Diecezjalnego we Włocławku, cz. 1 Rubrycele i schematyzmy diecezjalne, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 25 (1972) s. 39-113.

Litak S., Atlas Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIII w., Lublin 2006.

Litak S., Kościół łaciński w Rzeczypospolitej około 1772 r., Lublin 1996.

Litak S., Parafie w okresie od końca XVI do XVIII w., w: Księga Tysiąclecia katolicyzmu w Polsce, red. M. Rechowicz, Lublin 1969, s. 99-110.

Litak S., Parafie w Rzeczypospolitej XVI-XVIII w., Lublin 2004.

Litak S., Struktura i funkcje parafii w Polsce, w: Kościół w Polsce, t. 2, red. J. Kłoczowski, Kraków 1969, s. 261-481.

Litak S., Zagadnienie parafii w XVI-XVIII w., „Znak”, 27 (1965) s. 1528-1562.

Nowicki T., Carbona ecclesiae – przyczynek do badań nad dochodowością kościołów parafialnych w archidiakonacie pomorskim na przykładzie wizytacji biskupa Rybińskiego z 1780-1781 roku, „Studia Pelplińskie”, 42 (2010) s. 249-259.

Nowicki T., Die territoriale Herkunft der katholischen Geistlichkeit im Archidiakonat Pommerellen im 18. Jahrhundert, „Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung”, 49 (2000) Hf. 1, s. 19-37.

Nowicki Tomasz, Dos ecclesiae and dos parochii illustrated with an example of the canonical visitation of the parishes in the diocese of Włocławek in the years 1710-1711, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 106 (2016) s. 101-112.

Nowicki T., Ministri ecclesiae. Służba kościelna i witrycy w diecezji włocławskiej
w XVIII w., Lublin 2011.

Nowicki T., Plebani archidiakonatu pomorskiego w XVIII w., Lublin 2008.

Nowicki T., Słownik biograficzny rządców parafii archidiakonatu pomorskiego w osiemnastym wieku, Lublin 2004.

Nowicki T., Terminy święceń na przykładzie księgi czynności pontyfikalnych biskupa Wojciecha Bardzińskiego z lat 1709-1723, w: Kapłan, historyk, pedagog. Księga pamiątkowa ks. infułata dra Stanisława Grada z okazji 70-lecia urodzin i 35-lecia pracy dydaktycznej w Wyższym Seminarium Duchownym w Łodzi, red. M. Różański, Łódź 2013, s. 267-278.

Nowicki T., Terminy udzielania święceń kapłańskich w XVIII wieku na przykładzie księgi święceń biskupa Franciszka Kanigowskiego, w: Archiva temporum testes, Źródła historyczne jako podstawa pracy badacza dziejów. Księga pamiątkowa ofiarowana Profesorowi Stanisławowi Olczakowi, red. G. Bujak, T. Nowicki, P. Siwicki, Lublin, 2008, s.-384-393.

Nowicki T., Uposażenie kleru parafialnego w archidiakonacie pomorskim w XVIII wieku, „Roczniki Humanistyczne”, 51 (2003) z. 2, s. 45-99.

Nowicki T., Źródła do badań biograficznych nad osiemnastowiecznym katolickim duchowieństwem parafialnym, „Studia Archiwalne”, 1 (2004) s. 101-107.

Olczak S., Zarządcy parafii diecezji poznańskiej w pierwszej połowie XVII w. (w świetle wizytacji kanonicznych), „Roczniki Humanistyczne”, 30 (1982) z. 2, s. 43-79.

Olczak S., Duchowieństwo parafialne diecezji poznańskiej w końcu XVI i w pierwszej połowie XVII w., Lublin 1990.

Olczak S., Jezuici otrzymujący święcenia z rąk biskupów poznańskich na przełomie XVI/XVII wieku, „Roczniki Humanistyczne”, 31 (1983) z. 2, s. 85-104.

Olczak S., Kościoły parafialne w archidiakonacie włocławskim XVI-XVIII w., Lublin 2004.

Olczak S., Poznańskie księgi święceń jako źródło do badań nad cystersami, w: Historia i kultura cystersów w dawnej Polsce i ich europejskie związki, Poznań 1987, s. 489-498.

Różański M., Duchowieństwo parafialne archidiakonatu uniejowskiego w XVIII w. Studium prozopograficzne, Łódź 2010.

Rybczyński H., Duchowieństwo, stan duchowny, w: Encyklopedia katolicka, t. 4, red. R. Łukaszyk, Lublin 1983, kol. 307-309.

Rybczyński H., Duchowny, w: Encyklopedia katolicka, t. 4, Lublin 1983, red. R. Łukaszyk, kol. 309-311.

Sołtyszewski S., Dochody kościelne pod zarządem witrykusów w polskim ustawodawstwie synodalnym, „Prawo Kanoniczne”, 3 (1960) nr 3-4, s. 312-333.

Sołtyszewski S., Zarząd majątkiem kościelnym w kanonicznym ustawodawstwie powszechnym, „Prawo Kanoniczne”, 3 (1960) nr 3-4, s. 335-346.

Stanke M., Katholische Kirchenbücher in Ost- und Westpreussen (Stand 1999), Bonn 2000.

Szady B., Wizytacje diecezji chełmskiej w XVII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 82 (2004) s. 269-288.

Szczepaniak J., Duchowieństwo diecezji krakowskiej w XVIII w. Studium prozopograficzne, Kraków 2010.

Walachowicz T., Kumulacja beneficjów, w: Encyklopedia katolicka, t. 10, red. E. Ziemann, Lublin 2004, kol. 224.

Wiśniewski J., Fabrica ecclesiae na terenie oficjalatu pomezańskiego w świetle wizytacji biskupów XVII-XVIII w., cz. 1, „Archiwista Polski”, 12 (2007) nr 2, s. 47-56.

 

Informacja o autorze / Information about Author

Tomasz Nowicki – dr hab. historii; prof. w Instytucie Historii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II; e-mail: tonowi@kul.pl

https://orcid.org/0000-0003-1185-9358